Stýrisskipanarlógarviðgerðin

Avrit av orðaskifti løgtingsins frá 67. fundi 06. apríl 1994: 1. viðgerð av uppskoti landsstýrisins til løgtingslóg um stýrisskipan Føroya. Løgtingsmál 190/1993

Framsøgumenn:                                                             Viðmerkingar:
A. Edmund Joensen (sb)                                                    A. Tordur J. Niclasen 1 - 2 - 3 - 4 - 5
B. Hergeir Nielsen (tj)                                                       B. Niels Pauli Danielsen 1 - 2                                                        
C. Anfinn Kallsberg (fl)                                                     C. Finnbogi Arge 1 - 2   
D. Niels Pauli Danielsen (kffff)                                           D. Marita Petersen 1 - 2 - 3 - 4
E. Helena Dam á Neystabø (sj)                                         E. Flemming Mikkelsen (sb)
F. Atli P. Dam (jf)                                                             F. Finnbogi Ísakson 1 - 2 - 3   
G. Tordur J. Niclasen (utfl)                                                G. Jákup Lindenskov (jf)
H. Marita Petersen, løgmaður (jf)                                        H. Hergeir Nielsen
I. Lasse Klein, løgtingsformaður (sj)                                    I. Lasse Klein

Harra formaður

Tað er løgtingsmál um stýrisskipan Føroya, sum er til viðgerðar, hetta er eitt veldiga stórt og týðandi mál fyri føroyska samfelagið.

Eg skal byrja við, at áðrenn eg komi til tær viðmerkingarnar, sum eg skal koma til seinni um tær ymisku lógargreinarnar og stk., so skal eg fyrst av øllum minna á, at Sambandsflokkurin er samdur í, at málið eigur at fáa eina so góða og gjølliga politiska viðgerð sum gjørligt, og at Sambandsflokkurin er sinnaður at luttaka í einari tílíkari viðgerð av fullum huga, men samstundis skal eg boða frá, at Sambandsflokkurin vil ávara ímóti mátanum, hettar verður gjørt uppá, at hetta her málið, sum tað sær út, verður trokað í gjøgnum, so andstøðan ikki fær ta ávirkan, sum hon eigur at hava, og eg vil átala, at løgmaður letist at hava andstøðuna við, men tað er tað ikki. Eg skal eisini vísa á, at Sambandsflokkurin í brævi hevur nýtt høvi til, og eg skal nýta høvi einaferð afturat at ávara ímóti at halda, at ein broyting yvir til eitt ráðharrastýri loysir allar trupulleikar. Eitt, sum hevur serliga stóran týdning, tað er verandi lógargrundarlag og reglugerð við meira, ein stórur partur av hesum lógum og reglum eru gjørdar til og egna seg best til umsiting av einum kollegialum stýri. Tær mugu broytast og tær mugu tillagast, og tað tekur tíð, harra formaður.

Tað er ein stórur munur á, um ein lógarheimild, givin til Føroya landsstýri, verður umsitin av einum einstøkum ráðharra, ella um hendan heimild skal umsitast av einum kollegialum stýri og harvið krevja meiriluta fyri at verða framd.

Sambandsflokkurin heldur tí, at tað er neyðugt, at rúm tíð gongur frá tí, at semja er um nýggjar reglur, og til hesar verða framdar í verki. Minni enn tvey ár er ringt at hugsa sær, at hendan tíðarfreistin skal verða, hetta má so innbyggjast í uppskotið eisini.

So skal eg siga beinanvegin, at vit rokna við, at henda nevndin, sum fer at taka sær av uppskotinum, tá ið tað hevur verið til 1. viðgerð, tað verður ein nevnd, sum verður umboðað av øllum flokkum her á tingi, harra formaður.

Eg skal so fara til landsstýrisuppskotið og uppskotið frá nevndini.

Føroya landsstýri setti í apríl mánaði 1993 eina nevnd av serkønum at kanna stýrisskipanarviðurskifti Føroya. Talan hevur verið um eina bundna uppgávu, tá landsstýrið sjálvt hevur ynskt at sett teir karmar, sum skulu verða galdandi fyri arbeiðssetningin hjá nevndini.

Í hesum arbeiðssetningi var í høvuðsheitinum miðað í móti at lýsa lógargrundarlagið undir núverandi stýrisskipan og umboðsvaldi. Umframt gera eina metan av, um henda lóggáva er hóskandi longur, at lýsa munin millum eitt ráðharrastýri og eitt kollegialstýri, og at gera uppskot til eina stýrisskipan, sum byggir á eitt ráðharrastýri, og at enda lýsa, hvørjar stýrisskipanarreglur eru neyðugar afturat, um Føroyar skulu hava fult sjálvstýri.

Álitið frá nevndini, sum lagt varð fram um ársskiftið 1993/94, er rættiliga rúgvusmikið og fevnir um heilar 400 síður. Tað er gjørt eitt umfatandi kanningararbeiði av søguligu fortreytunum fyri núgaldandi stýrisskipan Føroya. Lógargrundarlagið er gjølliga lýst, samstundis sum nevndin hevur víst á ítøkiligar veikleikar og brek við núverandi skipan. Gjørdar eru samanberingar við stýrisskipanarreglurnar í grannalondunum, umframt at fleiri dømi um fremmandar stýrisskipanir við og uttan fullveldi eru nevnd í álitinum.

Fíggjarviðurskiftini eru nærri umrødd við atliti til tær møguligu eykaútreiðslurnar, sum koma at standast av teimum ætlaðu broytingunum.

Við støði í hesum tilfari hevur nevndin evnað eitt uppskot til nýggja stýrisskipan fyri Føroyar. Í hesum uppskoti mælir nevndin til nakrar grundleggjandi broytingar, og eru hesar í høvuðsheitinum:

1. At lógargrundarlagið verður endurskoðað fyrst og fremst við tí endamáli at fáa til vega greiðari ábyrgdarreglur fyri landsins stýri.

2. At skapa ein greiðari skilnað millum lóggevandi og útinnandi valdið.

3. At andstøðan fær størri ávirkan og ein meira aktivan leiklut á tingi enn higartil.

4. At meira fullfíggjaðar habilitetsreglur fyri landsstýris- og løgtingsmenn fáast til vega.

5. At skipanin gerst smidligari á tann hátt, at løgmaður tilevnar og loysir úr starvi landsstýrismenn.

6. At løgtingið sum eftirlitsmyndugleiki við umsiting kann seta fram uppskot um misálitisváttan við tí úrsliti, at landsstýrið ella einstakir landsstýrismenn mugu fara frá í ótíð.

Sambandsflokkurin hevur frammanundan boðað frá, at flokkurin er sinnaður at viðgera allar tiltrongdar broytingar í okkara innanhýsis stýrisskipanarviðurskiftum positivt.

Tá Marita Petersen, løgmaður, í ólavsøkurøðu síni mælti til eitt betri og tættari samstarv við andstøðuna í hesum truplu tíðum, so tók flokkurin hetta sum eina ábending um, at samgongan í størri mun enn higartil fer at ráðføra seg við andstøðuna, áðrenn týðandi lógaruppskot verða løgd fram á ting.

Tað er tó ein sannroynd, at samgongan í hesum máli, eins og í so mongum øðrum málum, ikki tykist at hugsa at standa við sítt lyfti um eitt meira konstruktivt samarbeiði við andstøðuna.

Landsstýrið hevur av sínum eintingum sett fram hetta uppskot um nýggja stýrisskipanarlóg, uttan at andstøðan í heila tikið hevur fingið høvi at gjørt sína ávirkan galdandi.

Aftaná, at nevndarálitið var greitt úr hondum, setti landsstýrið fram ein fyrispurning til Sambandsflokkin um, hvørjar viðmerkingar flokkurin hevði til tilmælið frá stýrisskipannarnevndini. Roknað varð nú við, at innbjóðingin um tættari samstarv við andstøðuna var meint í álvara.

Sambandsflokkurin sendi beinanvegin eitt skriv aftur til landsstýrið við ávísum viðmerkingum og við uppskoti til nærri samráðingar, áðrenn lógaruppskotið varð endaliga lagt fram. Tíverri má ásannast, harra formaður, at landsstýrið ikki hevur svarað Sambandsflokkinum aftur.

Hetta er harmiligt, serliga tá havt verður í huga, at hetta lógaruppskot skal samtykkjast tvær ferðir í óbroyttum líki, t.v.s. bæði undan og eftir eitt val, um tað skal fáa lógargildi.

Hetta vil við øðrum orðum siga, at lógaruppskotið lítlan og ongan møguleika hevur fyri at vinna frama, um ikki breið undirtøka er fyri tí á tingi.

Tí verður her og nú mælt til, at samgongan broytir hugburð í hesum álvarsmáli og tekur upp samráðingar við andstøðuna soleiðis, at tilevnað verður eitt uppskot, sum ein stórur meiriluti á Føroya løgtingi kann taka undir við.

Eg vil siga beinanvegin, at uppskotið, sum tað er, er ein stór provokatión móti Sambandsflokkinum, og tað ber týðulig preg av, at Sambandsflokkurin skal haldast uttan fyri hesa her viðgerðina.

Í sjálvum lógaruppskotinum, so hevur Sambandsflokkurin hesar viðmerkingar:

Tað er einki dulsmál, at flokkurin krevur, at møguleiki skal verða at seta fram uppskot um, at Føroyar skulu gerast limur í ES, tað er øllum tingmonnum kunnugt. Soleiðis sum viðmerkingarnar eru til § 1 í núverandi uppskoti, soleiðis sum tær eru orðaðar, so er hetta ikki gjørligt uttan at broyta sjálva stýriskipanarlógini.

Ein slík trupul og trek skipan kann ikki góðtakast, tað vita tingmenn frammanundan, hon kann ikki góðtakast av Sambandsflokkinum. Tískil verður kravt, at ein orðing svarandi til § 20 í donsku grundlógini ella líknandi verður sett sum ískoyti til núverandi uppskot. Tað vil siga, at valdið hjá føroyskum myndugleikum má í ávísan mun kunna latast altjóða felagsskapum í serligari lóg, sum ikki einans skal verða samtykt av Føroya løgtingi, men eisini góðtikin við einari fólkaatkvøðu.

Við § 2 skal bert gerast vart við, at tað kann verða óheppið við einum líkatali av tingmonnum. Tað hevði tí verið ein skilabetri loysn at sett eitt ólíkatal t.d. 31 í staðin fyri 32 soleiðis, at vissa altíð fekst fyri, at tað ikki stóð á jøvnum, men at tað altíð var annaðhvørt samtykt ella felt.

Sambandsflokkurin hevur eisini bitið merki í, at fleiri týðandi broytingar eru gjørdar í upprunaliga nevndarálitinum frá stýrisskipanarbólkinum, nú landsstýrið leggur fram uppskot um nýggja stýrisskipan fyri Føroyar.

Nevnast kann, at landsstýrið í sínum lógaruppskoti hevur linkað habilitetskrøvini til løgtingsmenn, um vit javnføra § 8, stk. 2 og 3, umframt at uppskotið um, at løgtingsmaður ikki samstundis kann vera løgmaður ella landsstýrismaður, er strikað, um vit javnføra § 33 í nevndaruppskotinum. Hesin spurningur eigur at verða tikin upp til nærri viðgerð, og eigur landsstýrið at koma við einari væl undirbygdari grundgeving fyri, hví okkum ikki nýtist at herða habilitetskrøvini samsvarandi uppskoti nevndarinnar.

Landsstýrið hevur eftir øllum at døma lítla virðing fyri minniluta áhugamálum og hevur strikað møguleikan í § 15, stk.3 um, at 2/5 av løgtingsmonnunum kunnu krevja 3. viðgerð av einum lógaruppskoti útsetta í 12 yrkadagar fyri á tann hátt at fáa eitt skábrá til at fáa málið nærri kannað. Nevnda broyting er ikki heilt í tráð við vanliga demokratiska siðvenju og stríðir í móti teimum fólkaræðisligu grundreglum, sum eru galdandi í okkara grannalondum, harra formaður. Tískil verður mælt til, at nevnda broyting í uppskotinum verður umhugsað av nýggjum.

Onnur týðandi broyting í uppskoti landsstýrisins er, at møguleikin fyri at seta lógaruppskotið til fólkaatkvøðu, um 1/3 av tinglimunum krevur tað, er eisini fallin burtur.

Áhugavert hevði verið at fingið at vita, um orsøkin til hesa broyting er eitt inngrógvið misálit hjá samgonguni á fólksins myndugleika og avgerðarrætt, ella um tað eru onnur avgerandi fyrilit, sum tala fyri at halda meiniga borgaran uttan fyri slíka ávirkan. Undir øllum umstøðum, so skyldar samgongan Føroya fólki eitt svar upp á henda sera týðandi spurning.

Tá slíkar reglur um fólkaatkvøðu og sokallað beinleiðis demokrati er galdandi í flestu londunum við vanligum fólkaræði, mælir Sambandsflokkurin til, at hesin spurningur fær eina gjølliga viðgerð, áðrenn málið verður lagt fram aftur av tí nevndini, sum tað nú fer í.

Landsstýrið hevur eisini strikað § 34, stk. 3 og 4 í nevndartilmælinum soleiðis, at møguleiki nú ikki verður at lata ríkismyndugleikarnar umsita einstøk málsøki vegna heimastýrið. Tá uppskotið hjá nevndini hesum viðvíkjandi er ein gagnlig og praktisk loysn, verður mælt til at fáa upprunaligu orðingina við aftur í lógaruppskotið.

Eingin orsøk er til at nýta heitið varaløgmaður í stýrisskipanarlógini, og verður tí skotið upp, at upprunaliga uppskotið verður varðveitt óbroytt, um vit javnføra § 36 í uppskoti landsstýrisins.

Í skrivi Sambandsfloksins til løgmann varð eisini víst á orðingina í § 46, har tað stendur, at eftir avgerð heimastýrisins verða mál yvirtikin sambært løgtingslóg.

Flokkurin leggur áherðslu á, at uppskotið til nýggja stýrisskipanarlóg í øllum lutum má virða heimastýrislógina og má ikki ávirka okkara ríkisrættarligu støðu. Hetta er eitt ófrávíkiligt krav frá Sambandsflokkinum.

Tí er tað umráðandi, at reglurnar í § 46 ikki verða misskiltar soleiðis, at talan er um at víðka um lógarkarmarnar á tann hátt, at heimastýrið nú kann yvirtaka eitt og hvørt málsøki eftir egnum ynski.

Landsstýrið hevur í sínum uppskoti strikað § 47, stk. 2, í nevndartilmælinum um, at einstakar broytingar í lóggávuni, har tað valdar rættareind, ikki nýtist at leggjast fyri heimastýrið í hvørjum einstøkum føri.

Sambandsflokkurin metir, at uppskotið hjá nevndini er ein skilagóð loysn, sum eigur at verða tikin til eftirtektar.

Harra formaður. Eg skal at enda undirstrika, at Sambandsflokkurin einki hevur í móti konstruktivum broytingum, neyðugum broytingum í okkara stýrisskipanarlóg, og hann er sinnaður at viðgera hetta her uppskotið í einum positivum anda og av fullum huga, harra formaður.

Hergeir Nielsen (tf)

Harra formaður.

Hetta málið, sum nú liggur á tingborði um nýggja stýrisskipan fyri Føroyar, tað má sigast at vera eitt tað størsta í nýggjari tíð.

Tað er ymist, hvørji politisk mál, ið verða koyrd upp á kók, og hvørji verða køvd undir eiminum, men lítil ivi man vera um, at eitt tað skilabesta, ið undanfarna landsstýrið gjørdi, tað var nú ikki so nógv, tað var at seta eina nevnd til at koma við tilmæli um eina nøkunlunda rímiliga stýrisskipan fyri hesa politiskt fjøtraðu tjóð.

Uppskotið á borðinum, tað gongur so rætta vegin, tað er væl skipað, granskað og lýst, so at tingmenn fáa høvi til at gera sær nakrar metingar um tað, og er sjálvt tilmælið frá nevndini eitt frálíkt arbeiðsskjal í teimum nevndum, ið koma at viðgera hetta málið. Tað er hugsandi, at tað verður talan um eina breiða nevndarumboðan í millumtinganevnd hjá sitandi løgtingi fram til samtyktina einaferð eftir ólavsøku og síðani um nakað tað sama hjá komandi løgtingi, sum eisini skal samtykkja uppskotið. Tað er hugsandi, at so verður, men Tjóðveldisfloksins partur skal so ikki liggja eftir í at gera skjótari av, ið hvussu so er, meðan hetta tingið situr.

Talan er um eitt stórt mál undir verandi heimastýrisskipan, og um onkur ger sær stórvegis høvuðbrýggj av, um talan er um eitt hildið ella ikki hildið vallyfti, so skal krossast av undir teiginum ikki hildið vallyfti, tí talan er á ongan hátt um nakra sjálvstýrislóg, so sum lovað varð. Talan er um eitt uppskot, ið fremur munandi ábøtur á stjórnarskipan okkara, og skal eg her taka nakrar fáar tættir fram, ið tiknir eru til viðgerðar í hesum máli, sum er framlagt av landsstýrinum, og har álitið frá nevndini liggur hjá.

Landsstýrið hevur t.d. uppskot um at broyta uppskotið frá nevndini soleiðis, at eingin skal leggja frá sær sítt borgarliga starv, um hann verður valdur inn á ting, og hesum verður tikið undir við, tá tað ikki letur seg gera at gjøgnumføra eina tílíka skipan innan øll starvsøki, og at komandi tingmenn ikki verða líka fyri lógini.

Ásetingarnar í § 8 um, at valdur løgtingsmaður skal leggja frá sær øll álitisstørv í nevndum, ráðum o.t., sum eru undir eftirliti landsstýrisins, ella sum landsstýrið hevur skipan í, eru hinvegin rímiligar og rættar.

Viðmerkjast skal tó, at henda regla tykist heldur opin, og at ivamál viðvíkjandi, hvussu hon skal skiljast, uttan iva fara at taka seg upp, og tí eigur at verða hugt nærri eftir henni undir nevndarviðgerðini.

Í § 4 heldur landsstýrið, at ásetast skal, nær maður missir valbæri sítt og skjýtur upp, at hetta skal verða, um hann fær treytaleysan dóm upp á 4 mánaðar ella trygdarvarðhald. Eg haldi, tað er skeivt, at tað í lógini er ásett, nær valbæri er mist hjá einum tingmanni, tí at tað kemur at ávirka ein møguligan dóm hjá tingmanninum.

Tá er uppskotið frá nevndini líka so gott, og støða kann so takast av tinginum, um ein ávísur dómur er nóg harður til, at ein maður missir sessin á tingi ella ikki.

Haraftrat kann sigast, at allar staðir, har tað stendur í álitinum orðaljóðið (leygardagur ikki íroknaður) eigur tað at verða strikað, tí at leygardagur er líka so góður politiskur arbeiðsdagur, sum aðrir dagar eru tað í vikuni.

Í § 15 verður sagt, at løgmenn, landsstýrismenn og løgtingsmenn kunnu leggja fram uppskot til lógir, men einki verður nevnt um uppskot til samtyktar. Her kann spyrjast, um møguleikin fyri uppskotum til samtyktar skal takast burtur úr skipanini, og hví so skal verða.

Í § 15, 2. stk. verður sagt, at ríkislógartilmæli ikki kunnu verða samtykt uttan eftir 3 viðgerðum. Hetta er nakað nýtt í mun til tað, sum verið hevur, at ríkislógir koma sum uppskot til samtyktar, ið bara krevja 2 viðgerðir. Hesar ríkislógir, sum samtyktar eru av fólkatinginum, hava vanliga bara eitt endamál, sum er at taka støðu til, um tær skulu hava gildi í Føroyum ella ikki, og tá ið tað ikki slepst at broyta tær einstøku lógargreinirnar, so er tað ivingarsamt, um tað er neyðugt við 3 viðgerðum her í tinginum.

Uppskot nevndarinnar í § 15, stk. 3 um at 13 tingmenn, eg hugsi tað stendur 2/5, kunnu útseta eina 3. viðgerð í 12 yrkadagar ella, tá ið nú leygardagurin og sunnudagurin koma uppí aftur, upp í 18 samdøgur. Tann reglan, hevði hon verið galdandi nógv tey seinastu árini, hevði hon beint fyri mangari samgongu, tað er heilt givið. Eg haldi ikki, at hon er neyðug.

Sama er at siga um møguleikan í § 16 hjá 13 tingmonnum at fáa fólkaatkvøðu um samtykt lógarmál. Eg haldi, at tað er órímiligt, at ein minniluti og so lítil minniluti kann hava so fast tak á einum meiriluta í einum fólkavaldum tingi, at hann kann krevja so nógv og við so lagaligum treytum út til fólkaatkvøðu. Tingmenn eru valdir til at taka avgerðir fólksins vegna og eiga at gera tað í mest møguligan mun.

Í § 22 verður møguleikin eftir verandi skipan at seta ríkisumboðsmanninum fyrispurningar til tingið tikin burtur, tað kann man gera eftir verandi tingskipan. Grundgeving er eingin fyri hesum, men tað er kanska tí, at møguleikin ikki verður brúktur, sum er, og møguliga er tað eisini so, at hesin møguleikin kortini kann vera, tí aðrastaðni í uppskotinum stendur, at tingið ger sína egnu skipan, og møguliga kann eisini har uppskot til samtyktar koma inn, tað ber væl til, hugsi eg.

Eina størri broyting finna vit í § 39, har mælt verður til at seta eina 3 manna nevnd at hava eftirlit við landsstýrinum, og at hetta eigur at verða roynt sum eitt slag av løgtingsins umboðsmanni, heldur nevndin, áðrenn støða verður tikin til at seta umboðsmannstovnin á stovn. Her er fyrst at nevna, at løgtingið longu hevur samtykt, at hesin umboðsmaður skuldi fara til verka, eg hugsi tað var við ársbyrjan 1994, men einki sæst so til hansara enn.

Eftir uppskotinum er tað soleiðis, at 3 manna nevndin, sum avloysir landsstýrismálanevndina, skal kunna hava eftirlit við landsstýrinum, og um illgruni er um nakað óregluligt, so skal nevndin kunna krevja av løgtingsformanninum, at hann setir ein kanningarstjóra við víðari heimildum í einum ávísum máli, illgruni er til, sum so granskar hetta málið víðari, og hesin maður skal vera løgfrøðingur, og hann skal vera óheftur av landsumsitingini.

Tað er ivingarsamt, um henda skipan í vavi verður minni enn ein umboðsmannaskipan, og kann hon lættliga koma til at kosta væl meira, verða ikki greiðar reglur settar viðkomandi, hvør ið kann klaga? og hvat klagast kann. Hvat ið 3 manna nevndin sjálv kann finna fram til, hvussu stórt arbeiði hon sjálv kann gera, og hvat hon hevur heimild til at biðja um sakkøna hjálp til. Har eru fleiri opnir spurningar.

Haraftrat hava vit so løgtingsgrannskoðararnar til at hava eftirlit við øllum landsins roknskaparhaldi, og so oman á tað heila hevur løgmaður eftir uppskotinum í § 34 eftirlit við, at hvør landsstýrismaður situr við sínum málsøki á lógligan og fullgóðan hátt.

So hvat eftirliti viðvíkur, fáa vit soleiðis eina meira at kalla víðgongda KGB skipan, har fleiri enn tey, ið gera nakað til nyttu, ganga og ansa eftir hvørjum øðrum. Eg hugsi, at hetta er ein partur í hesum málinum, sum eigur at umhugsast nærri. Tað er ikki tí, tá tað er við at gerast dagligur kostur, at politikarar og serliga landsstýrismenn verða skuldsettir fyri lógarbrot og ongar veruligar royndir verða gjørdar fyri at reka hesar skuldsetingar aftur, so verður,sum rímiligt er, niðurstøðan tann, at føroyska fólkaræðið er komið í ein ávísan vanda, og tað hugsi eg, at eitt og annað ber boð um.

Almennir og privatir fjølmiðlar koma ofta við dulnevndum og navngivnum ákærum móti almennu umsitingini og landsins stýri, sum í alt ov lítlan mun letur við seg koma, men royndir at tiga hesar burtur. Støðan er tí hon, at maðurin á gøtuni stendur rættiliga ivingarsamur um heimildirnar í mongum avgerðum, sum tiknar eru, tí at tær verða ikki vardar í nóg stóran mun. Tað er tí ikki annað enn rímiligt, at løgtingið, sum tað elsta valdið, ikki kann lata sær lynda, at skiftandi landsstýris- og løgmenn tulka tingsins avgerðir eftir egnum høvdi og í mongum føri ikki samsvarandi tí, sum lóggevararnir høvdu ætlað. Tí eigur løgtingið at tryggja sær sjálvum og samfelagnum øllum í móti skeivum og tilvildarligum avgerðum hjá tí til eina og hvørja tíð sitandi løgtingi og umsiting.

Sum dømi kann bara nevnast tað lítla samsvarið, sum er í millum fatanina hjá løgtinginum og landsstýrinum av, hvussu viðmerkingar til lógaruppskotini eru at skilja, ella hvussu lógin um almenna kunngerðablaðið er at skilja, og onnur dømi eru eisini. Men ein kanningarskipan við einum nýggjum, óheftum løgfrøðingi til hvørt mál sær, so sum mælt verður til, tá ið mál skulu kannast, luktar í fyrsta umfari av hægri umsiting og kostnaði, men sum sagt, givið er, at tað má finnast fram til ein ella annan form innan hetta týdningarmikla økið.

Hvat skattalóggávu og løgtingsfíggjarlóg viðvíkir, so verður í stórum mælt til verandi skipan, men undir fíggjarmálum landsins heldur nevndin, at tað fram til 1. apríl, eftir at fíggjarárið er endað, kann ávísast peningur av farnu fíggjarlóg. Her er tað ein spurningur, um ikki verandi skipan, við at tað skal verða disponerað áðrenn ársskiftið og ávíst áðrenn 1. mars, er rímiligari og rættari, hvat teirri samlaðu mannagongdini so sum bókhaldi, grannskoðan og eykafíggjarlógini viðvíkir.

Í øðrum londum hava tey eina uttanríkispolitiska nevnd, sum er skipað eftir teimum lóggevandi tingunum. Sum nakað nýtt mælir nevndin í § 54 til, at Føroyar fáa eina uttanlandsnevnd av 7 tingmonnum, sum landsstýrið skal ráðføra seg við, áðrenn týdningarmiklar avgerðir verða tiknar úteftir. Hetta kann serliga í hesum døgum tykjast skilagott, og er tað eisini. Líka so nógvar flokkar, vit hava sitandi í andstøðu, líka so nógv uppskot hava vit um at taka upp samráðingar við donsku stjórnina, og líka so ofta eru somu flokkar lopnir frá teimum samráðingarúrslitum við donsku stjórnina, ið eru løgd fyri teir. Kanska hevði ein skipan við einum 7 manna uttanlands politiskum ráð helt til størri ábyrgdarkenslu flokkanna millum.

Størsti denturin manna millum verður lagdur á, at vit nú fáa eitt ráðharrastýri, men so er ikki, tí í lógaruppskotinum kemur ráðharri ikki fyri. Vit fáa framvegis landsstýrismenn og løgmann, sum fara at hava somu ábyrgdarbyrðu, sum ráðharrar í øðrum londum hava, t.v.s. at vit fara framvegis at varðveita heitini landsstýrismenn og ikki tey pátiknu heitini ráðharri, sum eru ofta hoyrd her á tingi.

Hetta ráðharrastarvið hevur ikki átt heimild í galdandi heimastýrislóg, sum ikki er lýst í Føroyum at vera galdandi Føroyum.

Tað politiska skila- og ábyrgdarloysið, ið hevur valdað í Føroyum síðani 1948, og sum hevur kollrent okkum samfelagið, hava vit tjóðveldismenn skuldskrivað teirri líka so gomlu heimastýrislógini. Hon hevur m.a. havt við sær, at ábyrgdin fyri tiknum avgerðum í stjórnini ella landsstýrinum, sum tað hevur verið rópt, hevur verið felags hjá teimum, sum hava mannað stjórnina, og hava landsstýrismenn, sum hava atkvøtt ímóti ávísum málum, kortini borið ábyrgdina av, at tey eru samtykt, enntá á teirra egnu málsøkjum.

Harafturat hevur sama stjórn ella landsstýri, sum í veruleikanum ikki hevur verið annað enn ein nevnd undir løgtinginum, verið rættiliga niðurbundið við heimildum sínum av sama løgtingi og tess nevndum. Vit hava soleiðis havt eitt alt annað enn arbeiðsført landsstýri við rættindum og skyldum, so sum onnur lond hava havt í nýggjari tíð.

Eina mest hesum fyri at takka hava vit ikki havt nóg stóran politiskan tryggleika, sum so aftur hevur havt við sær, at politiskar kreppur og samgonguslit um smámál og harafturat eitt uppkók av politiskum flokkum, sum ongantíð høvdu sæð dagsins ljós í einum politiskt upplýstum og framkomnum samfelag. Tað er tí at fegnast um, at breið semja tykist valda um, at vit fáa eina nýggja stýrisskipanarlóg, sum kann fáa tey viðurskifti í rættlag, sum eru ein høvuðsfortreyt fyri at kunna stýra einum landi.

Nøkur tøk eru tó enn eftir, um vit skulu hava eina fullfíggjaða lóg fyri einum sjálvstýrandi landi, og verða hesi nevnd í tí frálíka álitinum, sum er grundarlagið undir hesi viðgerð um stýrisskipanarviðurskifti Føroya framyvir.

Tað verður sagt, at tað er ikki neyðugt við broytingum í donsku grundlógini, um Føroyar fáa støðu sum sjálvstøðugt land, men kann hetta gerast við einum sáttmála, líknandi tí íslendska frá 1918, sum varð gjørdur, tá Ísland fekk sjálvstýri. Hvussu rætt hetta er og ikki, eru tað kanska fleiri meiningar um, men hvat okkum viðvíkir, er tað líka mikið. Ein grundlógarbroyting er eitt reint danskt mál og okkum sum soleiðis óviðkomandi.

Annars er almikið høvuðbrýggj av grundlógarbroytingum júst í tí danska kongaríkinum. Nevnast kann, at har mæltu einir hálvthundrað advokatar, juridiskir professarar, lektarar og dómarar stjórnini til at kanna samsvarið í millum grundlógina og Maastricht-sáttmálan, sum kom til fólkaatkvøðu tann 18. mai í 93, men stjórnin svaraði teimum ikki aftur, og hetta varð hildið at vera sera løgið m.a. eisini vísandi til, at 8 av ES londunum noyddust at broyta grundlógir teirra, og norðanlandið Svøríki noyðist at broyta sína grundlóg, um tað fer inn í ES.

Frásæð tí, so verður sagt í hesum álitinum, sum rímiligt er, at gerast Føroyar sjálvstøðugar, so má ein grundlóg samtykkjast fyri Føroyar, og eru so eisini tíbetur beinleiðis ávísingar í hesum álitinum um, hvussu ein føroysk grundlóg kann síggja út.

Henda vil m.a. hava við sær, at eitt landsstýri altíð kann samráðast við onnur lond um t.d. verjuáhugamálini í Norður-atlantshavi, har Føroyum vórðu álagdar skyldur í 1953 við eini innliman í NATO, sum var í stríð við heimastýrislógina. Føroyar vóru, so løgið tað ljóðar, hertiknar av einum felagsskapi, ið hevði til endamáls at varðveita friðin. Eftir uppskriftini uppá vanligan hjálanda politikk innheinta aðrir so í árligum kontantum tað virðið, sum Føroyar hava sum ávarðingarstøð og bumbumál fyri vesturheimin, so fínt er tað.

Ein samráðingarheimild hjá Føroya landsstýri við onnur lond hevði eisini havt við sær, at vit kundu samráðst um komandi kapitaliserað virði burtur úr undirgrundini, í staðin fyri at avreiða hesi til danir fyri lítið og lætt, so sum alt bendir á, at tað fer at enda við. Alt bendir sostatt á, at komandi stjórnarskipan okkara er fyrireikað til tey sjálvsøgdu rættindi, sum liggja í einari føroyskari grundlóg, sum er grundarsteinurin undir einum og hvørjum samfelag, einum hvørjum frælsum samfelag serliga.

Hugsa sær til, at man í 1994 ikki skal kunna tosa við grannalondini hjá sær um síni egnu viðurskifti og sítt egna ríkidømi, men at skula avhenda hesi í gjøgnum danskar myndugleikar, sum frammanundan verða stýrdir úr Brüxelles. Tað hevði verið gott at fingið greiði á hesum viðurskiftum og vónandi hava menn rygg til tað, tá ið høvi býðst. Afturat teirri sjálvsøgdu samráðingarheimildini við onnur lond um egnu viðurskiftir okkara, t.d., hava vit av heilt náttúrligum orsøkum fingið samráðingarheimildina um undirgrundarmarkið, og so kann man nevna harafturat, at onnur viðurskifti, so sum føroysk umsiting á øllum økjum á landi og sjógvi og í luftini verða á føroyskum hondum, og ein føroysk rættarskipan somuleiðis. Alt hetta vil soleiðis verða, um vit fáa eina føroyska grundlóg. Tað verður sjálvandi av sambandsflokkunum,sum eru fleiri av her á tingi, hildið at vera ómøguligt at greiða fleiri tænastur vegna einar sjálvstýrandi Føroyar, tí tær eru so lítlar, men so er ikki. Um onkur tátturin kennist nakað tungur, so ber væl til at samstarva við onnur lond, t.d. á sjúkrahúsøkinum og á lærustovnum, har tað er heilt vanligt, at væl størri lond enn okkara samstarva. Eitt nú brúka íslendingar nógv sjúkrahústænastuna í London, sum verður søgd at vera væl bíligari og betri enn okkara skipan við tað danska heilsuverkið. Ikki er heldur ókent at lond, og kanska serliga tey á so mangan hátt samanhangandi norðanlondini, finna saman í felags tænastum á sendistovum, ferðamannastovum og líknandi í fremmandum londum.

Tað er ikki gjørligt at fara út í æsir í einum tílíkum málið sum hesum, málið fer í nevnd, kanska í millumtinganevnd, og har verður hvør einstakur táttur tikin til viðgerðar. Tjóðveldisfloksins partur skal ikki liggja eftir, at fáa okkum eina greiða stýrisskipanarlóg við skili, greinaðum uppgávum og ábyrgdarbýti, og at henda lóg gongur so vítt, sum meiriluti kann fáast fyri tí her á tingi.

Arbeiðssetningurin hjá nevndini er :

1. fyri tað fyrsta at kanna og lýsa lógargrundarlagið undir stýriskipanini og umboðsvaldinum og gera eina meting, um henda lóggáva er hóskandi longur, herundir arbeiðsbýti millum lóggevandi og útinnandi valdið

2. at lýsa munin millum landsstýrið sum kollegium- og ráðharrastýri

3. at gera uppskot til stýriskipan, sum byggir á ráðharrastýri og í hesum sambandi meta um, hvørji krøv ein tílík skipan setir til umsitingina og kostnaðin av hesum, og

4. at lýsa hvørjar stýriskipanarreglugerðir eru neyðugar afturat, um Føroyar skulu hava fult sjálvstýri.

Hesin arbeiðssetningur hjá nevndini er lokin til fulnar. At fremja hetta í verki liggur á sitandi og komandi løgtingi, og vónandi fara manningarnar, tann verandi og tann komandi tingmanningin, at greiða hendan setning til fulnar.

Anfinn Kallsberg (ff)

Harra formaður!

Undanfarna landsstýrið við Fólkaflokkinum og Javnaðarflokkinum setti 1. apríl í 1993 eina nevnd til at kanna stýriskipanarviðurskiftini. Nú er tað soleiðis, at ein stýriskipan fyri Føroyar, hon má taka útgangsstøði í tí lóggávu, sum er galdandi. Hóast Fólkaflokkurin ongantíð hevur góðkent heimastýrislógina, og at heimastýrislógin nú, ið hvussu so er var við í teirri samgonguavtalu, ið var millum Fólkaflokkin og Javnaðarflokkin, skuldi endurskoðast, og at vit í staðin fyri skuldu royna at fáa ein sjálvstýrislóg fyri Føroyar, so verða vit noyddir, so leingi, sum henda her heimastýrislóg er í gildi, at hava eina stýrisskipanarlóg í Føroyum út frá hesi lóg. Tað er út frá hesum forútsetningi, at Fólkaflokkurin viðger eina nýggja stýrisskipanarlóg.

Tað kann sigast, at henda nevndin hevur arbeitt bæði væl og eisini skjótt, tá ið man hugsar um tað stóra vavið og tað gjøgnumarbeidda uppskotið, sum er lagt fyri tingið. At tað bert skuldi taka trýkvart ár hjá hesi nevnd at leggja fram hetta stóra verk til landsstýrið, og at vit longu nú hava høvi til at viðgera tað í tinginum, tað má sigast til rós fyri nevndina, og tað er gott, at landsstýrið eisini hevur fingið hetta mál í tingið, soleiðis at løgtingið, sum sjálvandi skal viðgera hetta út í æsir, fær stundir til at avgreiða hetta málið, áðrenn løgtingsval verður.

Tað er ov drúgført at fara í allar greinarnar í hesum lógaruppskoti, men eg fari at loyva mær at taka fram nakrar broytingar, sum landsstýrið hevur gjørt í mun til uppskotið hjá nevndini. Tað er fyrst í grein 4, sum báðir framsøgumenninir longu hava verið inni á, tað er um valbæri til løgtingið. Har er uppskotið hjá nevndini meira avrundað, tað stendur, við formansins loyvi, at "valbærur er hvør, sum hevur valrætt til løgtingið uttan so, at hann er revsaður fyri gerð, sum hevur við sær, at hann eftir almanna hugsan ikki er verdugur at sita á tingi". Ein ógvuliga avrundað formulering, meðan landsstýrið hevur valt at taka ta skipanina, sum er í núverandi stýrisskipanarlóg, og sett tær greinarnar afturat. Eg kann siga, ið hvussu so er, fyri mítt viðkomandi, at eg taki undir við hesi broytingini, sum landsstýrið hevur gjørt.

Ein annar spurningur, sum er nakað broyttur, tað er um størv hjá løgtingsmonnum í grein 8 í uppskotinum hjá nevndini og hjá landsstýrinum, har ið løgtingslimur, sum starvast á skrivstovu hjá landsstýrinum og tekur fyrisitingarligar avgerðir hansara vegna, fer úr hesum starvi, meðan hann er løgtingsmaður. Hetta er ein ógvuliga áhugaverdur spurningur, tí her koma vit inn á valbærið til løgtingsmann, og her líkasum man býtur upp og sigur tað, at ert tú í starvi hjá tí almenna, so kanst tú ikki vera løgtingsmaður. Eg haldi, skal man taka eitt slíkt stig, sum hetta her, so eigur man at taka tað, sum nevndin hevur tikið, so eigur man at taka tað fult út og siga tað, at ein løgtingsmaður, so leingi hann er løgtingsmaður, er bert løgtingsmaður, meðan landsstýrið hevur valt at fara hinvegin og siga, at tað verður eingin fyri valbærið at vera løgtingsmaður, um man er alment ansettur, ella um man er í einum øðrum starvi við síðuna av løgtingssessinum.

Síðani er tað grein 15, tað er hetta við 3. viðgerðini, sum eisini tingmenn hava verið inni á, og har vil eg siga, at tað er kanska rætt at hava ein slíkan ventil á, men eg dugi at ímynda mær, at tað kann vera sera trupult, at arbeiða í løgtinginum, um ein triðingur av tingmonnunum kann blokera eitt hvørt lógarverk, men tá ið tað er avmarkað til 12 yrkadagar, sum tað stendur her í lógaruppskotinum, so kann man kanska liva við tí, men tað er verri, tá ið tað kemur til fólkaatkvøðuna í grein 16. Eg haldi at møguleikin til at fara út til fólkaatkvøðu í hvørjum einstøkum máli, tað er hopleyst, eg meini, at eitt løgting verður valt til at stýra hesum landi í fýra ár, og tað eru teir valdu løgtingsmenninir, sum eiga at hava ábyrgdina av, at tað verður gjørt soleiðis til lítar, at tað ikki verður neyðugt við fólkaatkvøðu annan hvønn dag, tí tað kann tað lætt blíva eftir hesum uppskotinum, ið nevndin er komin við, um so er, at man hevur eina andstøðu á tingi, sum hevur eitt endamál, og tað er at blokera eitt lógararbeiði. Tað haldi eg er skeivt.

Landsstýrið hevur gjørt eina aðra broyting, har sagt verður, at í mun til uppskotið hjá nevndini, har landsstýrismaður eisini kann varðveita sín løgtingssess. Eg haldi tað, at grundsjónarmiðið í hesum uppskotinum, tað er at gera ein skilnað í millum lóggávuvaldið og tað umsitingarliga valdið, og eg eri samdur við nevndini í, at tað er skeivt, at ein landsstýrismaður eisini situr sum løgtingsmaður, men landsstýrið hevur also mælt til, at tað er gjørligt. Tað haldi eg, at nevndin eigur at umhugsa av nýggjum og fáa broytt aftur í tráð við tað, sum nevndin skjýtur upp.

Tað eru fleiri aðrar broytingar í hesum uppskotinum, men eg vil siga, at tekur man tað við í betraktning, at hetta er at broyta systemið so radikalt, so eru tær rættiliga væl avvigaðar, og stórt sæð haldi eg, at vit kunnu taka undir við hesum her lógaruppskotinum undir teimum forútsetningum, sum eru í samfelagnum, men treyðugt so, tað verður nokk undir nevndarviðgerðini nógv tikið fram, og eg eri heilt vísir í, at Fólkaflokkurin í nevndini fer at viðgera hetta málið sera gjølla og viga fyri og í móti teimum broytingum, sum koma.

Tað hevur verið nomið við, um tað er rætt at hava líka tal av løgtingsmonnum, 32 tingmenn, og í hesum døgum er nú eisini byrjað eitt ávíst orðaskifti um at gera aðrar skipanir eitt nú broytingar í vallógini. Tað haldi eg er eitt mál, sum nevndin eigur at taka við í sína viðgerð, og eg haldi, at henda nevndin eigur at geva sær stundir og kanska viðgera hetta málið í summar, sum millumtinganevnd, fyri at koma aftur við einum fullfíggjaðum áliti í heyst.

Í gjár var ein grein í "Sosialinum", sum Torben Johannesen hevði skrivað, um at hava beinleiðis val, eisini til løgmannin,og hann skjeyt so upp um at hava trý umfør at velja løgmann og trý umfør at velja løgting. Eg trúgvi, at tað nokk er ein ógvuliga trupul process, tað gongur illa at fáa fólk á val einaferð fjórða hvørt ár, tað verður hvaðna verri at fáa tey seks ferðir í hesum sama tíðarskeiðnum á val.

Eg trúgvi, tað er neyðugt, at broyta vallógina. Eg trúgvi, at vallógin hjá okkum er ein stórur trupulleiki og kanska ein av høvuðsorsøkunum til, at tað er so ringt at føra politikk í Føroyum. Sjálvur haldi eg, at okkara valskipan er ov demokratisk, orsaka at eg brúki úttrykkið, men tað ber til at gera eina skipan so demokratiska, at hon ikki virkar. Hon er meira demokratisk í Føroyum, enn hon er í okkara grannalondum. M.a. verður aðrastaðni stillað upp í nummarrað soleiðis, at ein politikari hevur ábyrgd yvir fyri sínum valfelag, men tá ið tað er sum í Føroyum, at man stillar upp í bókstavarøð, so eru tað heilt aðrir forútsetningar, sum eru, tá ið uppstillað verður, og tá ið fólk verða vald.

Eg eri tilhangari av at hava eina meira ódemokratiska valskipan, sum virkar. Hetta er ikki fyri Fólkaflokkin, hetta er mín persónliga áskoðan, nú eg sigi hetta. Eg haldi næstan, at vit áttu at býtt Føroyar upp í 20 valdømir, sum hvørt valdi ein persón, og tað skuldi verið nakað sum tað enska systemið, tað verður stillað upp, og tann, sum hevur flest atkvøður, hann kemur inn. Á henda hátt hevði tú fingið eitt floksbýti á tingi, sum var øðrvísi, enn tað er í dag, og á tann hátt hevði tú havt møguleika at fingið eitt meirilutastýri í Føroyum, og so kann man siga, at tað er ógvuliga ódemokratisk. Nei, eg trúgvi ikki, at tað hevði verið meira ódemokratiskt, tí tá hevði man, ið hvussu so er, kunnað dømt eina samgongu ella eina valperiodu út frá tí politikki, sum tann flokkur hevði vunnið valið.

Hvat hendir í Føroyum aftan á eitt val, tá hava tríggir flokkar gjørt eina samgongu, onkuntíð kanska fýra, teir hava hvør sína valskrá, teir hava hvør í sínum lagi ført ein valkamp, og teir eru valdir upp á hesa valskránna. Tá ið valið er farið afturum, so seta teir seg niður at gera eitt samgonguskjal, sum í veruleikanum er ein nýggj valskrá, sum eingin flokkur kennist við. So førir man ein politikk, sum er ein blandingur av øllum møguligum, sum snøgt sagt, hvørki er fuglur ella fiskur. Tað er tann politikkin, sum veljarin so skal taka støðu til aftan á fýra ár. Tá haldi eg, at tað hevði verið betri, um tað var soleiðis, at tað var ein flokkur, sum fekk fýra ár í Tinganesi, so fór hann út til veljaran og segði, er hetta gott nokk. Segði veljarin ja, so fekk hann fýra ár afturat, segði hann nei, so fekk hann fótin eitt vist stað tey næstu fýra árini, so hevði man fingið ein annan meiriluta, sum førdi sín politikk, sum hann eisini skuldi staðið til svars fyri.

Man tosar í hesi stýriskipanarlógini um at fara frá eini skipan, har ein meiriluti ræður, men eingin hevur ábyrgd, man kann ikki plasera ábyrgdina á nakran. Tað kann man ikki, hvørki í núverandi valskipan ella núverandi stýrisskipan, og man kann heldur ikki við hesum uppskotinum um stýrisskipan, um tú framvegis heldur fast við verandi valskipan, tí vit fáa ikki hesa stýrisskipanina at fungera, um tað skulu sita tríggir ella fýra flokkar aftan fyri eina samgongu, sum er vald upp á tey primissir, sum vit hava galdandi í dag.

Við hesum uppskotinum um stýrisskipan ger man greiðan skilnað millum løgtingið og landsstýrið. Landsstýrismenn koma nú at taka avgerðir einsamallir, og tað er heilt givið, at tað setir nøkur krøv. Tað setir krøv um ábyrgd til tann einkulta landsstýrismannin, men tað kemur so sanniliga at seta krøv um lógararbeiðið her í løgtinginum í framtíðini. Tað, sum vit hava verið vitni til ta seinnu tíðina um fortolkningar av núgaldandi lóggávu, tað animerar ikki til at fáa gjøgnumført hesa stýriskipanarlógini. Tað er ringt sum er í dag, men tá ein einkultur landsstýrismaður sleppur at seta seg niður at fortolka lógina soleiðis, sum vit hava dømir um, at hon er fortolkað higartil í dag, so eri eg álvarsliga bangin fyri, at tingmenn í nógvum førum fara at kenna seg tiknan við nøsina. Tí er tað púra givið, at løgtingið í framtíðini skal hava nógv, nógv, nógv greiðari viðmerkingar og útdýpingar til lóggávuarbeiði, enn tað, sum vit kenna til í dag. Tað má ikki vera nakar ivi um, hvussu ein lóg skal fortolkast. Tí trúgvi eg, at lógararbeiðið her í løgtinginum, tað kemur at verða á heilt øðrum støði, enn tað er í dag. Og tað kemur at stilla krøv til eitt meira gjølligt nevndararbeiði, og eg trúgvi, at tað kemur at stilla krøv til hvønn einkultan tingmann í nógv størri mun, enn tað ger í dag, tí er tað ein spurningur fyri mær, um man ikki eigur at gera løgtingssessirnar til bert at umfata løgtingsarbeiði. Tað verður eisini neyðugt at styrkja umsitingina hjá okkum her í løgtinginum, tí tað er eingin loyna, at soleiðis, sum umstøðurnar hjá okkara umsiting er, serliga ímóti endanum á einari tingsetu, so er tað ógvuliga vanskuligt at fáa tað útdýpandi arbeiðið frá hondini, sum er neyðugt í komandi lógararbeiði.

Hetta uppskotið fer nú í, eg gangi út frá, at hetta fer í rættarnevndina, ella hevur annað uppskot verið, harra formaður?

Formaðurin (Jógvan Ingvard Olsen, sb): Onkur hevur skotið upp, at tað fer í eina serliga nevnd, har allir flokkar eru umboðaðir.

Anfinn Kallsberg, framhald: Alright, um tað fer í eina serliga nevnd, har ið allir flokkar eru umboðaðir, so havi eg absolutt einki í móti tí at taka undir við tí, og har fær Fólkaflokkurin sjálvandi eitt umboð, og har kann eg lova, at Fólkaflokkurin vil viðgera hetta málið gjølliga og væl og skjótt, soleiðis at hetta her lógaruppskotið kann verða samtykt, um einki óvanligt hendir, og at samgongan ikki skrædnar, og vit fáa nýval í ótíð, soleiðis at tað kann samtykkjast av hesum løgtinginum og so aftur aftan á komandi val kann samtykkjast av tí nýggja løgtinginum soleiðis, at landsstýrið, tað komandi, kann verða skipað út frá einari nýggjari stýrisskipanarlóg.

Takk fyri, harra formaður.

Niels Pauli Danielsen (Kffff)

Harra formaður!

Fyri at taka um endan, har sum síðsti røðari slepti, so fari eg at loyva mær at byrja við teirri valskipan, sum er galdandi í Føroyum í dag. Eg hugsi, at undanfarni røðari segði, tað var ein ódemokratisk valskipan, men (Anfinn Kallsberg: for demokratisk) orsaka, ein for demokratisk, ja ó og for tað kann misskiljast, tá ið man sigur for lovligt, for demokratisk, altso, hann vildi hava eina minni demokratiska skipan, talaði fyri seg sjálvan. Eg vil beinanvegin loyva mær at siga, at eg eri ikki samdur við undanfarna røðara í tí, eg haldi, at eitt og hvørt land eigur at hava eina so fólkaræðisliga skipan sum gjørligt, tá ið tað er talan um at stjórna einum landi. Okkara valskipan er ein ógvuliga demokratisk skipan, og eg hugsi, at tað hevur borið til við hesi skipanini, væl eg veit ikki, hvat ið var grundin til hjá undanfarna røðara at ynskja hesa valskipan broytta, men eg skilti tað soleiðis, sum tað var tí, at tað líkasum vóru kanska ov nógvir flokkar á tingi, eg skilti tað tann vegin, og tað bar so illa til at fáa trygg landsstýrir, tá ið soleiðis var. Harra formaður, her vil eg loyva mær at vísa á, at vit hava havt tríggjar ferðir landsstýrisslit í ótíð, landsstýrir, sum ikki hava sitið fýra ára skeiðið út, og hesar tríggjar ferðirnar, tað var í 1980, í 1990 og í 1993. Hesi landsstýrir, tað vóru bara teir sokallaðu stóru flokkarnir, sum sótu í hesum landsstýrunum. Tað var eingin av teimum smáu flokkunum við, hvørja ferð, teir smáu flokkarnir hava verið uppií, so hava landsstýrini hildið skeiðið út í fýra ár, men tá ið teir stóru flokkarnir sleppa einsamallir, so heldur tað ikki, so slitnar. Og hetta kann sigast um allar teir fýra stóru flokkarnar, um vit skulu rokna Tjóðveldisflokkin uppí, teir hava allir sitið og ikki klárað at hildið saman um eitt landsstýrið, uttan at onkur lítil flokkur hevur verið við og líkasum fingið alt at gliðið. So at royndirnar í Føroyum, tær tala ikki fyri tí, sum síðsti talari segði, og ikki fyri tí, at vit skulu broyta eina skipan, sum ger tað, at teir smáu flokkarnir halda uppat her á løgtingi, tá verður verri at stýra, tá verður verri at fáa landsstýrini at hanga saman, eftir sum royndirnar vísa.

Harra formaður, tað er løgtingslóg um stýrisskipan Føroya, sum er til viðgerðar her í dag og sum elvir til m.a. hetta orðaskiftið um valskipanina. At stjórna einum landi, einum fólki, tað er at hava vald á hesum fólkinum, makt á ein ella annan hátt, tað slepst ikki undan, soleiðis hevur tað verið.

Tað at hava makt, vald, tað er nakað ógvuliga vandafult. Tað hevur verið sagt, og eg trúgvi, at tað er nakað um tað, at makt oyðileggur eina menniskju, ja sjálvt ta bestu menniskjuna, og tí er tað, at tað er so vandafult at hava makt fyri eitt menniskja og at sita við valdi. Tað var nokk ein av grundunum til at Montesquieu í sínari tí skjeyt upp, at hava eitt trý býtt vald, at býta valdið sundur í tríggjar partar, tað sum hevur eyðkent allar demokratiskar skipanir síðani tá.Tað er tað, sum liggur líkasum tann reyði tráðurin í álitinum frá stýrisskipanarnevndini, tað er hetta, at fáa tað býtt upp í hesar tríggjar partarnar, sum Montesquieu skjeyt upp, nøkur, sum gera lógir, lóggávuvaldið, nøkur, sum fyrisita lógirnar, og nøkur, sum so hava tað dømandi valdið, dómsvaldið, og at skilja so strangt í millum hesi her valdini sum gjørligt fyri at fáa so stórt rættvísi fram, sum nú einaferð gjørligt er. Eg haldi, at tað er ógvuliga áhugavert og prísverdugt, at nevndin hevur sett sær nettupp hesi orðini hjá Montesquieu fyri eygað, tá ið hon er farin undir at gera hetta arbeiði, og at hon veruliga er komin við hesum her í grundini frálíka álitinum, sum er lagt fram, og sum hevur fingið landsstýrið at seta uppskotið fram um broytingar í okkara stýrisskipanarlóg.

Harra formaður, tá ið eg lesi hetta álitið ígjøgnum, tað er nógvar síður, so komi eg eisini til tann partin, sum eitur fyrisitingin og tá snýr tað seg bara um landsstýrið og løgtingið, landsstýrismenn og løgmann. Fert tú at blaða í og kemur til embætismenninar, sum sita og fyrisita, tað er ikki landsstýrismenn altíð, sum sita og greiða fyrisitingina, tað eru embætismenn, sum sita og gera tað fyri teir, so stendur at lesa um hesar embætismenn, um embætismannavaldið á síðu 143, og tað eru bara tvær síður, og har verður sagt, at meira vald eigur at verða lagt út til embætismenninar. Tað eigur at verða greiðar reglar at stýra eftir, og so skulu teir stýra hesum her og sita og hava meira vald. Landsstýrismenn og løgmaður skulu leggja meira vald út til embætismenninar. Tað er einki, sum fortelur okkum í hesum her álitinum ella í hesum uppskotinum, um hvussu vit skerja embætismannavaldið í Føroyum.

Mær tykir, at nettupp tann parturin av fyrisitingini, sum er í hondunum á embætismonnunum, er ógvuliga hart álopin júst í hesum døgum í Føroyum, tí at embætismenninir tulka lógirnar á sín egna hátt, oftani beint ímóti hvat ið lógirnar siga, og hava vald til at gera tað, uttan at tað verður nomið nakað sum helst við hetta fyribrigdið í hesum áliti, og tað eri eg ógvuliga keddur av, tað harmar meg, tí eg hugsi, at tann valdsmisnýtsla, sum eisini kann verða gjørd á embætismannastigi, eisini teirra valdsmisnýtslu eiga vit at byrgja upp fyri og at verja okkum ímóti. Og tí átti eisini tað at verið deilt.

Kanska skuldi embætismenninir, sum verða settir í landsstýrinum og fáa tað velduga valdið, hugsi ikki um landsstýrismenninar og løgmann, eg hugsi um embætismenninar, kanska skuldu teir sitið eitt áramál og fingið sítt áramál endurnýggjað ella verið settir frá, tá ið tað er farið. Kanska skuldi tað verið soleiðis, sum tað er í onkrum av grannalondum okkara Noregi t.d. ella í Onglandi uppaftur meira og so uppaftur meira yviri í Amerika, at tá nýtt stýri kemur inn, so koma eisini nýggir embætismenn inn, soleiðis er tað í Amerika, har verður alt skift út, tað verður tað ikki í Onglandi, men har verða nakrir skiftir út, og í Noregi t.d. verður nakað skift út, onkur kemur við tí ministara, tí ráðharra, sum kemur inn og skal umsita tað økið, so kemur ein embætismaður við hesum ráðharranum, sum eisini fer frá, tá ið ráðharrin fer frá.

Eg hugsi, at tað vil tryggja tað politiska ynskið, sum liggur, hvussu tað skal verða stýrt, bæði hjá lóggávuvaldinum og hjá fyrisitingini, at tað verður gjørt soleiðis, sum nú veruliga er politiskt ynski um, at tað verður gjørt. Vit kunnu lættliga fáa ein stat í statinum, um vit fáa eitt embætismannaveldi at sita úti í Tinganesi, sum fær ein næstan óavmarkaðan rætt, sum stýriskipanarnevndin skjýtur upp skal verða faktiskt størri, enn hann er í løtuni. Eg vil loyva at biðja um, at tann nevndin, sum fær hetta uppskotið til viðgerðar, eisini tekur henda partin av álitinum við í sítt arbeiði. Eg haldi, at hann er so mikið týdningarmikil, hesin parturin um embætismenninar, at tá ið man í grein 10 tekur við um skrúðgonguna á Ólavsøku, hvør skal ganga hvar, so er tað líka so týdningarmikið at taka við hvør, ið skal sita úti í Tinganesi sum embætismaður og umsita allar tær lógir, sum verða gjørdar.

Eitt annað, sum eg sakni, tað er tann skipan, sum teir hava í Danmark um samráð, tá ið ein ráðharri hevur gjørt nakað, sum er ivingarsamt, so verður hann kallaður til samráð í einari nevnd hjá fólkatinginum, teirri nevnd, sum hevur tað málið undir sær, soleiðis sum danski statsministarin, Poul Nyrup nú verður kallaður til samráð í morgin í tí búskaparligu- /politisku nevndini hjá fólkatinginum fyri at fortelja um hesa avtaluna, sum gjørd er við Føroyar, og sum enn ikki er hildin út í æsir. Hann verður kallaður inn har, tí onkur limur ynskir tað, og eg kundi sjálvur hugsað mær, at tað sama var galdandi her í Føroyum, at henda lógin, sum er til viðgerðar, gav møguleika hjá eini løgtingsnevnd at kalla ein landsstýrismann ella løgmann inn til samráð, um tað var okkurt mál, sum ivi hevði stungið seg upp um.

Vit kunnu seta fyrispurning, sum løgtingið samtykkir, at hann verður svaraður, men nú er tað ikki ókent fyribrygdi, tað hevur verður trupult at fáa hesar her fyrispurningarnar svaraðar til ásetta tíð, tað vil siga, at tað skulu ganga 10 dagar frá tí, hann er samtyktur, til hann skal vera svaraður,men tann freistin er ógvuliga sjáldan hildin, tað hoyrir til undantak, at tann freistin verður hildin, oftani gongur tað long tíð, mánaðir, ja eg veit, tað hevur gingið upp til hálvt ár, meiri enn tað, so at tann skipan við fyrispurningum, hon riggar ikki, hon riggar ikki soleiðis, sum hon koyrir. Tí haldi eg, at vit skuldu tikið við upp í hetta uppskot, at nevndirnar, løgtingsnevndirnar, kundu kravt ein landsstýrismann ella løgmann inn í samráð í staðin fyri, um tað var okkurt at spyrja viðkomandi um.

Tað verður skotið upp frá nevndini, sum hevur gjørt hetta álitið, at vit sum øll onnur lond her á leið hava møguleika at koyra eitt mál út til fólkaatkvøðu, vita um nú undirtøka er fyri einum máli, sum er samtykt her á tingi. Hetta ynski hevur landsstýrið tikið burtur úr grein 16, so tað er ikki møguleiki at koyra eitt mál út til fólkaatkvøðu hjá einum minniluta, t.d. at fáa út til fólkaatkvøðu. Meirilutin kann gera alt, hvat hann vil, tað er nettupp tað valdið vit mugu avmarka við at býta tað sundur. Tað er, haldi eg, ógvuliga óheppið. Fara vit til donsku fólkalógina, so stendur í grein 42, at har kann 1/3 av fólkatingslimunum krevja, at eitt og hvørt mál, ið samtykt er, eitt og hvørt, kann verða sent úr til fólkaatkvøðu. Henda skipanin riggar væl í Danmark, eg skilji ikki óttan hjá Anfinn Kallsberg fyri, at hon ikki skal kunna rigga í Føroyum, tí hon riggar væl í Danmark. Tað er ikki so, at eitt og hvørt smámál er farið út til fólkaatkvøðu í Danmark, nei, tað eru bara stórmál, sum eru farin úr til fólkaatkvøðu í Danmark ta tíð, ið henda skipan hevur verið har. Eg ivist onga løtu í, at tingmenn her heima eru eisini so mikið at sær komnir, at teir ikki fara at senda eitt og hvørt smámál út til fólkaatkvøðu, men at teir senda tey stóru málini út til fólkaatkvøðu, sum tað er í øllum londum, sum verða stýrd eftir fólkaræðisligum prinsippum. Eitt land sum Schweiz koyrir tað nógv nettupp við fólkaatkvøðum, og eg hugsi, at tað gjørdi einki, eg haldi tvørtur ímóti, at tað er gott, at vit fingu oftani spurt fólkið til ráðs, tí at tað eru tey, sum í grundini hava valt fólkið inn her á løgting, og tað eru tey, sum tað skal verða stýrt yvir, og eg meini, at tey eiga at verða spurd eftir, tá ið stórar avgerðir skulu verða tiknar, og tann rætturin, at 1/3, t.d. í Danmark er tað 1/3, og tað var tað, sum nevndin her skjeyt upp eisini, av løgtinginum kann krevja eitt samtykt mál koyrt út til fólkaatkvøðu, haldi eg er ein góð skipan og vil mæla til, at nevndin fær tað inn aftur í uppskotið, sum landsstýrið hevur tikið burturúr.

Tað var nakað, sum framsøgumaðurin fyri Tjóðveldisflokkin, Hergeir Nielsen, segði, sum eg hvakk eitt sindur við, tá ið hann segði tað. Hann segði at avreiða undirgrundina til danir fyri lítið og lætt, sum alt bendir á, at vit nú fara at gera. Nú skilji eg einki. Hava vit ikki yvirtikið undirgrundina fyri stuttum, og Hergeir Nielsen er ikki hvør sum helst, hann er formaður í uttanríkispolitisku nevndini hjá okkum, marknaðarnevndini. Tá ið hann sigur, at nú skal undirgrundin avreiðast til danir fyri lítið og lætt, sum alt bendir á, so vil eg fegin vita meira um hetta her. Tá formaðurin í marknaðarnevndini kemur her á tingsins røðarapalli í einum orðaskifti, sum verður útvarpað og fortelur, at tað bendir alt á, at undirgrundin skal avreiðast til danir fyri lítið og lætt, so vil eg gjarna vita, hvat er tað, sum er í umbúna, hvat er tað, sum Hergeir Nielsen sipar til. Hann er formaður í marknaðarnevnd løgtingsins, sum er tann uttanríkispolitiska nevndin, tann sum hevur nettupp undirgrundina undir sær.

Annars taki eg undir við, at hetta mál verður koyrt í eina serliga nevnd, har allir flokkar á tingi eru umboðaðir, so at vit eisini sleppa at føra okkara sjónarmið fram í tí nevndini.

Helena Dam á Neystabø (sj)

Harra formaður!

Til viðgerðar er í dag uppskot landsstýrisins til nýggja stýrisskipanarlóg fyri Føroyar, ein lóg sum skal koma í staðin fyri galdandi stýrisskipanarlóg og lóg um umboðsvald Føroya. Hetta er eitt sera týdningarmikið og grundleggjandi mál, sum vit í sjálvstýrisflokkinum fegnast um er komið til viðgerðar her á løgtingi, hóast tað í hesum døgum kanska kann tykjast ivasamt, hvør tað er, sum stýrir í Føroyum.

Sum aðrir framsøgumenn hava greitt frá, byggir lógaruppskotið á álit og lógaruppskot, sum ein fimm mannanevnd hevur greitt úr hondum. Nevndin varð sett av undanfarna landsstýri í apríl í 1993 og var liðug um árslok. Nevndin hevur arbeitt bæði skjótt og væl, og mangt áhugavert er at lesa um galdandi stýriskipan, hennara brek og veikleikar og søguligu grundirnar til tess.

Høvuðsendamálið við uppskotinum hjá nevndini er at skipa politiskt trýbýti í Føroyum eftir tí mynstri, sum er í øllum fólkaræðisligum londum á okkara leiðum, og at sleppa kollegialu stýriskipanini í landsstýrinum, har allir landsstýrismenn hava felags ábyrgd saman við løgtinginum. Hvør landsstýrismaður skal í staðin sjálvur taka allar avgerðir á sínum málsøkjum og við hesum verður ábyrgdarfestingin greiðari og politiska støðutakanin einfaldari, verður sagt í álitinum.

Eisini varð í álitinum dentur lagdur á, at herða habilitetskrøvini til landsstýris- og løgtingsmenn. Tað er tí hugstoytt, at landsstýrið í sínum lógaruppskoti hevur linkað krøvini til habilitet landsstýrismanna og løgtingsmanna. Hesum eigur at verða arbeitt nærri við undir nevndarviðgerðini og eisini við spurninginum um, hvørt landsstýrismaður skal leggja frá sær tingsessin, er hann løgtingsmaður, og verður hann valdur til landsstýrismann. Tá ið endamálið við lógini er at skapa eitt greitt trýbýti millum útinnandi, lóggevandi og dømandi vald, kann tað tykjast óheppið, at landsstýrismaður eisini situr sum løgtingsmaður. Sjálvstýrisflokkurin legði undir samráðingunum um samgonguna, sum nú er, stóran dent á at fáa greiðari habilitets reglur, og fara vit í nevndararbeiðinum at viðgera henda spurning gjølla og virka fyri broytingum í lógaruppskoti landsstýrisins og mæla til, at tankarnir hjá nevndini, sum legði lógaruppskotið fyri landsstýrið, verða settir í verk.

Lógaruppskotið fevnir, sum nevnt, um stýrisskipanina í sermálum, og hvussu innanhýsisskipanin í Føroyum skal virka í málum, sum eru yvirtikin eftir grein 9 í heimastýrislógini. Talan er sostatt ikki um eina sjálvstýrislóg fyri Føroyar, men um eina lóg, sum skapar fortreytir fyri betri og greiðari lóggávuarbeiði og einari tryggari fyrisiting. Tað er umráðandi, meta vit, at lógin ikki heimilar Føroya løgtingi at avhenda avgerðarrætt í føroyskum viðurskiftum til annað land ella annan millumtjóða felagsskap, eitt nú ES, uttan so at stýrisskipanarlógin verður broytt. Sjálvstýrisflokkurin fer nú og í framtíðini at stríðast av øllum alvi fyri at forða fyri at Føroya løgting ella Føroya landsstýri letur av hondum lívsgrundarlag Føroya til annan at ráða yvir, og at hetta verður tryggjað í nýggju stýrisskipanarlóg okkara.

Í grein 1 í uppskotið landsstýrisins stendur, við formansins loyvi: "Í yvirtiknum málum er lóggávuarbeiðið, lóggávuvaldið hjá løgtinginum og løgmanni í felag. Útinnandi valdið er hjá landsstýrinum, dómsvaldið er hjá dómstólunum". Til tess at herða sjónarmiðið, at Føroyar eru ein tjóð, ið prinsipielt eigur at stýra sær sjálvum, men er í ríkisfelagsskapi við Danmark, kundi orðingin verði ístaðin, at í málum, sum løgtingið fyrisitur, er lóggávuvaldið hjá løgtinginum og løgmanni í felag o.s.fr.

Sjálvstýrisflokkurin fer at arbeiða fyri, at henda nýggja stýrisskipanarlóg okkara leggur stóran dent á demokratisk og fólkaræðislig sjónarmið, størri enn tað, sum higartil hevur eyðkent føroyskan politik. Tað, sum eg serliga hugsi um, eru fíggjarmál landsins ella spurningurin um trygd borgaranna í fíggjarmálum landsins. Vit meta, at tað er neyðugt, at tað í grein 41 kemur afturat ein áseting um at avmarka heimildir til skuldbinding av landi og fólki. Lógaruppskotið leggur stóran dent á, at býta valdið soleiðis, at eingin fær yvirvág, men tað er ikki rætt, at ikki eisini borgarin verður vardur móti skuldbinding. Formalitetirnir viðvíkjandi heimildum til lántøku og borgan eru helst betri í hesi lóg enn í teimum galdandi, men tað kann verða væntandi, at mannagongdin verður tann sama sum higartil. Somuleiðis meta vit, at tað eigur at standa tilskilað í greinunum 42 og 44, at nágreiniligt yvirlit yvir samlaðu skuld og borgan hjá løgtingi, landi og kommunum og øðrum almennum og hálv almennum stovnum skal liggja hjá, tá ið landskassaroknskapir og fíggjarlóg verða løgd fram fyri tingið.

Demokrati merkir jú fólkaræði, tað merkir: Fólkið velur sær umboð á ting at taka avgerðir og at stýra og at útvega sær stýringsamboð fólksins vegna. Fólkið velur ikki umboð, ið skulu taka ræðið og fáa óavmarkað vald. Í føroyskum politikki hava verið ov fáar avmarkingar, og vanligar ávaringarskipanir um búskaparligar og aðrar álvarsamar samfelagsligar trupulleikar hava vit forsømt at seta í verk, og tað er sjálvsagt, at tørvur er á serligum ávaringarskipanum, tá ið landið er í einari serligari ríkisrættarligari støðu við t.d. felags valuta við Danmark, men við ongum peningapolitiskum amboðum; men hesum hava føroyskir politikarar ikki givið gætur fyrr enn nú, ið landið at kalla er farið á húsagang. Vit kunnu og eiga sjálvsagt eisini at fáa greiði á, hvør hevur ábyrgdina, men sum serfrøðingar og løgfrøðingar vísa á, ber ikki til at geva nøkrum ábyrgdina, m.a. orsakað av teirri stýrisskipanarlóg um kollegialt stýri og orsakað av, at bæði landsstýri og løgting í felag hava fyrisitið tí rikna politikkinum.

Tá ið vit kortini eiga at kanna og staðfesta ábyrgd, so er tað fyri at fáa broytt mannagongdina og fyri at útvega okkum betri stýringsamboð, men vit eiga ikki at gloyma, at fremst av øllum krevst eisini ein broyttur hugburður í føroyskum politikki, ein ásannan av, at vit eru vald at umboða fólkið og ikki at taka ræði av fólki og seta tað og framtíð tess í óbótaligt veð.

Fyri at fáa eina betri og tryggari stýring er tað neyðugt, at vit fáa eina nýggja og meira fullfíggjaða stýrisskipanarlóg, og hetta var eisini eitt av høvuðssjónarmiðum Sjálvstýrisfloksins undan seinasta løgtingsvali, men sum eg nevndi, vit eiga at varða okkum fyri at trúgva, at bert vit fáa eina nýggja stýrisskipanarlóg, so er sloppið. Vit hava, t.d., sum eg nevndi, ikki við hesari lóg fingið tamarhald á peningapolitikkinum, sum jú hevur eins stóran týdning og tað at fáa ein tryggari fíggjarpolitikk og fáa greitt valdsbýti millum lóggevandi, útinnandi og dømandi myndugleika.

Føroya søga sigur okkum, at tað hevur gingið striltið hjá okkum at ásanna, at føroyingar og Føroyar verða noyddar at stýra sær sjálvum og at taka ábyrgd av egnum landi. Grundleggjandi orðaskifti um hesi mál hava havt ov lítlan áhuga, og tað er tí at fegnast um, at vit nú fáa høvi til tess, og at vit í rættarnevndini, hagar eg vænti, at málið verður beint, ella kanska í einari víðkaðari rættarnevnd, fáa høvi til eina gjølligari viðgerð av spurninginum um, hvussu vit stýra landinum á tryggasta hátt. Vónandi fara stundir at verða eisini at fáa t.d. serfrøðingar í statsrætti og fólkarætti at meta um lógaruppskotið, men verður skábráið ov stutt, ber til at fáa hetta gjørt, áðrenn lógaruppskotið skal samtykkjast av einum nývaldum løgtingið fyri aðru fer.

Havandi hetta við fólkaræði og demokratii í huga, haldi eg, tað ikki verða beint, at landsstýrið hevur tikið burtur møguleikan at royna eitt mál við fólkaatkvøðu. At ein lítil minniluti kann krevja fólkaatkvøðu er ein annar spurningur, ið vit kunnu viðgera, men møguleikin eigur at vera við í nýggja stýriskipanaruppskoti okkara.

At enda fari eg bert vegna Sjálvstýrisflokkin at siga, at vit fara at viðgera hetta málið í tí álvara, tað hevur uppiborið, hetta er sum nevnt sera grundleggjandi fyri framtíð okkara, og vit eiga at bera so í bandi, at hetta verður samtykt, áðrenn hetta løgtingið leggur frá sær, og sum nevnt, so kundi tað hugsast, at tað for í rættarnevndina ella í eina víðkaða rættarnevnd, tað er rímiligt, at allir flokkar verða umboðaðir í teirri nevnd, sum skal viðgera hetta nýggja stýriskipanarlógaruppskot Føroya, takk fyri.

Atli P. Dam (jf)

Harri formaður!

Løgtingslóg um stýrisskipan Føroya er eitt tað týdningarmesta lógaruppskot, sum hevur verið til viðgerðar á tingi. Arbeiðið í nevndini hevur gingið skjótt, og er tað alla rós vert, men tað ber so eisini í sær, at málið ikki er so nógv umrøtt alment ella í politiskum høpi, hvørki flokspolitiskt í samgonguni ella breiðari millum samgongu og andstøðu, soleiðis sum tað átti. Tað er eisini rættiliga óvanligt, at eitt slíkt mál sum hetta verður so gott sum liðugt gjørt av embætismonnum ella í nevnd við sokallaðum "serfrøðingum", harav summir kanska hava lítlan kunnleika til og innlivan í ta skipan, sum nevndin hevur fingið sum setning at broyta. Slíkt mál sum hetta verður vanliga viðgjørt í breiðari parlamentariskum samanhangi, í sonevndum parlamentariskum kommissiónum. Tí kann eg taka undir við uppskotinum um, at málið fær viðgerð í eini serligari nevnd við umboðum úr øllum flokkum, kanska hartil við eini roynd at umboða størru flokkarnar eftir lutfalli, kanska í eini 10 til 11 manna nevnd, sum fær møguleika til at spyrja sakkunnleika til ráðs og fær høvi til at kanna avleiðingarnar, t.d. viðvíkjandi kostnaðinum av skipanini og samsvarinum ímillum útbúgving, útbygging og førleika av og hjá teirri umsiting, sum skal treyta, at ein slík broyting í stjórnarviðurskiftunum kemur at rigga.

Tað var ikki ætlanin hjá mær at verða framsøgumaður hjá Javnaðarflokkinum í dag, men heldur gera nakrar meiri persónligar viðmerkingar, grundaðar á royndir við verandi skipan í 24 ár og nakað av kunnleika til, hvat ið undangongumenn okkara hildu um skipanina, sum teir vóru fedrar at, men nú skal eg so heldur royna at gera nakrar generellar viðmerkingar og avmarka røðuna til at vísa á nakrar meginspurningar, sum mugu umhugsast sera, sera gjølla. Eg nart við kostnaðin, og tað lá í uppgávuni hjá nevndini at meta um, hvørji krøv man mátti seta til eina slíka skipan, og hvat ið hon koma at kosta, og har haldi eg, at nevndin hevur gjørt ov lítið við málið, og eg eri als ikki sannførdir um, at tað letur seg soleiðis gera, sum tað, ið er sagt í álitinum.

Persónliga eri eg kanska minni fegin um uppskotið enn so mangir aðrir tinglimir og atkvøði kanska minni glaðbeintur fyri tí, annars skal eg viðmerkja, at broytingarnar, sum landsstýrið hevur gjørt til nevndaruppskotið, bera á tað borðið, sum eg kann leggja meg á eisini sjálvur.

Álitið og uppskot landsstýrisins siga bæði, at tíðin heilt er farin frá einum stýrið, sum byggir á samábyrgd, kollegialstýri og tað, at løgmaður og løgting standa mótvegis hvørjum øðrum á jøvnum føti, sum verið hevur, t.v.s at løgmaður kann ikki upploysa tingið, bert tingið kann upploysa seg sjálvt, og tingið kann ikki seta ein valdan løgmann frá, at hendan skipanin er heilt ónýtilig, tað eri eg ikki samdur í. Hon hevur roynst í ringum tíðum, í fimti árunum, í byrjandi uppgongutíðum í seksti árinum og sera framgongdskendum tíðum í sjeyti- og áttati árunum, nú blást bleiv av aftur teim ymsu ketlunum síðan 1987, so sita vit aftur í svárum búskaparligum umstøðum, sum kunnu sammetast nærum við eina náttúruvanlukku, og tað kemur mær fyri, sum um nevndin sær kollegialt stýri bara í baksýni út frá verandi búskaparstøðu og tí kann finna nærum allar orsøkir til okkara støðu í dag í tí stýrisskipan, vit hava havt, og tað eri eg als ikki samdur i. Eg haldi tað er ein sera sterk einfaldgeran av viðurskiftunum.

Tað verður sagt, at tað hevur eingin politikari havt persónliga ábyrgd av fyrisitingini, og tað, at landsstýrið er eitt kollegium, er orsøk til alt ilt, tað verður eisini sagt, at í støðum í fleiri málum, so fremur landsstýrið/fyrisitingin saman við løgtingsnevndum, eitt nú í fíggjar- øðrum nevndum. Hesum eri eg samdur i, at tað er óheppið, og tað kanska hevur útviklað seg í so nógv, hettar var nakað, sum tók seg upp fyrst í sjeyti árunum, at løgtingsnevndir byrjaðu at vera uppi í avgerðum, sum landsstýrið egentliga átti at tikið, grundað á eina greiða lóggávu. Vit vita jú øll, at okkara lóggáva, tað hevur verið so sum so, at hon er so greið í øllum førum, og eintýðug, og ikki er møguliga tulkað.

Nevndin heldur tað, at kanningar av politiskum avgerðum og eftirliti aftaná, hevur verið forsømt, at politiskar semjur ofta eru komnar í staðin fyri sakliga og rætta málsviðgerð, at tey formligu lógarkrøvini hava verið forsømd, at fyrisitingin hevur verið veik, tí tann politiska ábyrgdin av henni er forfjónað, og at rættartrygdin hjá borgarunum er tilvildarlig, at eftirlit við  inntøkum og útreiðslum hjá tí almenna hevur verið ov veikt, og almennar politiskar avgerðir av hægri fyriskipanar slagi verða forsømdar. Tað kann vera nakað um tað. Eg dugi ikki at síggja, at tað er sjálv skipanin, sum hevur skuldina í hesum, tað ber til at rætta mong av hasum viðurskiftunum eisini í galdandi skipan. Rættartrygdin hjá borgarunum verður meira tilvildarlig í hesari skipanini, enn hon vil blíva eini nýggjari skipan, tað dugi eg als ikki at síggja, at tað er skapt nøkur trygd fyri.

Nógv av hesum kann sum sagt rættast, og tað er eingin trygd fyri, at verður rættað í einum uppskoti, sum verður samtykt í tí líki, sum tað liggur fyri løgtinginum í dag.

So at hendan rættartrygdin o.s.fr. er betri, um vit fáa eitt sokallað ministarastýri, tað eri eg ikki sannførdur um. Eitt kollegialt stýri, tað er, ið hvussu so er, betri enn eitt ministarastýri, kunna umboða meiriluta løgtingsins og harvið vónandi í flestu førum meirilutan veljarans eisini.

Havandi í huga at eingin skipan er nakran tíð sterkari enn persónarnir ella manningin, sum skulu virka í skipanini, og at t.d. eingin løgmaður er sterkari enn tann samgonga, sum hann hevur aftan fyri seg ella tann meiriluti, sum upprunaliga valdi hann, og einki ministarastýri er betri enn tað ministaratilfar, sum vit nú einaferð eiga í millum menniskjur, sum øll hava sínar skroypiligheitir, so haldi eg, at vit skulu fara sera hóvliga og gjølla til verka í hesum máli.

Serliga eru tað nakrir spurningar, sum vit mugu venda og snara aftur og aftur, um nøkur vandamál, sum vit mugu umhugsa sera gjølla. Eg skal nevna summi av hesum.

Tað fyrsta er uppskotið um upploysingarrætt, tann upploysingarrættin, sum bæði løgmaður og løgtingið skulu hava, og sum skal koma ístaðin fyri tað, sum eg nevndi í áðni, at løgmaður kann biðja løgtingið upploysa seg sjálvt, men ikki koyra løgtingið frá og umvent. Hann eri eg sera ivasamur við, man tosaði í sínari tíð um franskar og italienskar tilstandir, hvar man hevði val fleiri ferðir um árið, og bara danskir tilstandir, um man so má siga tey seinastu 20 til 30 árini, hvar man hevur havt val hvørt ár, annað hvørt ár, triðja hvørt ár og onkuntíð tvær ferðir um árið er ikki eftirynskjandi at fáa í Føroyum, soleiðis at vit mugu vera sera sannførd um, at hesin upploysingarætturin, broytingin av honum, ikki ber í sær, at vit hava val í tíð og ótíð.

Skipanin hjá okkum bleiv upprunaliga smíðað soleiðis, sum hon er, til tess at tryggja politiskan stabilitet, og at tryggja at val í úrtíð bert kom fyri heilt undantaksvís, og tað hevur roynst, og áðrenn vit sleppa tí, so haldi eg, vit skulu umhugsa tað sera gjølla.

Eg haldi persónliga, so er tað ein spurningur, um man ikki skal fara hinvegin og t.d. velja norsku skipanina, sum sigur, at valskeiðið er 4 ár, og tað ber ikki til at hava val í úrtíð, men stjórnirnar kunnu fara og koma soleiðis, sum tað nú lagar seg, tað politiska arbeiðið í tinginum, og tað hevur borið til at stýrt Noregi í øll hesi árini við teirri skipan, hvar man hevur havt eina borgarliga meirilutastjórn at byrja við t.d. og so eina javnaðarminniluta stjórn seinni í skeiðinum o.s.fr.

Eg eri sum sagt sera ivasamur longu, at fáa eitt fult ministarastýri. Tað at vit hava havt sokallað kollegialt stýri, tað hevur, ið hvussu so er, verið ein borgan fyri, at eitt ávíst samband er farið fram í landsstýrisarbeiðnum, og mín persónliga erfaring øll hesi árini er, at allar flestu landsstýrismenninir hava arbeitt og kent fulla ábyrgd fyri sínum arbeiði, sjálvsagt hava onkrir verið nakað boysnir, men tað hevur so gingið allíkavæl.

Tí eri eg glaður, um landsstýrið, ið hvussu so er, skjýtur upp, at tað partvíst skal viðgerast, tað, sum verður lagt fyri løgtingið, á einum samlaðum landsstýrisfundi.

Tað verður sagt, at borganin fyri at liva verður nú frameftir upp til ministara ansvarligu lógina er, at løgmaður kann og skal koyra ministara frá, sum ikki umsitur soleiðis, sum ætlað er, men sum onkur undanfarin røðari vísti á, eg haldi tað var Anfinn Kallsberg, so er tulkingin av, hvussu umsitast skal, hon er sera veik og leys, og skal tað rigga, so mugu vit hava ikki bara ein ministara, men nógv ministeriir, sum eru sterk við kvaliseraði arbeiðskraft og arbeiðskraft, sum kann virka skjótt og fáa lógir og lógartilfar til vega á einum fult forsvarligum grundarlagi alla tíðina. Tað er ikki nakað, sum kann setast upp við teimum sparingum, sum nevndin metir, man kemur at fáa í nevndararbeiðinum í løgtinginum, tvørtur í móti, eg eri bangin fyri, at tað verður munandi, munandi dýrari, og tí er ein av høvuðsspurningunum at taka støðu til, tað er, hvussu skjótt hava vit ráð til at fara yvir til eina broytta skipan. Tað er ikki uppi í tíðini í dag, at tað er neyðugt at umsita okkum sjálvi og okkara samfelag, og tí er tað ikki serliga populert at játta útreiðslur til umsiting, og tí er tað, sum sagt, ein spurningur, nær vit fáa ráð til hetta her.

Nevndin sigur sjálv, at tað hevur verið gjørt lítið við at bøta um umsitingina, og tað er rætt, hóast nógvar royndir hava verið gjørdar, álit eru gjørd, eitt æt Pispalarapportin, og roynd hevur verið gjørd til tess at fáa býtt upp umsitingina í deildir við hvør sínum stjóra o.s.fr., men so skjótt sum vit rendu okkum í búskaparligar trupulleikar, so vóru ráð ikki til tess, og so bleiv niðurlagt aftur og samanlagt o.s.fr., so mín klára fatan er, at vit ikki eru fyrireikaði til eina slíka broyting her og nú. So er spurningurin, skulu vit seta eina freist til fyrireiking, soleiðis at tað t.d. verður gjørt av, at skipanin í fyrsta lagi kann fáa gildi, kanska tvey ella trý ár inni í einum komandi valskeiði soleiðis, at vit vita, at vit hava eina forsvarliga umsiting til hetta her, tað kunnu vit so taka støðu til.

Eg eri eisini sera ivasamur við hasa nýskapanina, sum er í uppskotinum um, at vit skulu hava ein løgtingsformann, sum er valdur 12 dagar aftaná val, og at hann so verður sitandi alt valskeiðið, eg føli meg ikki sannførdan um, at skipanin kemur at rigga, at ein løgtingsformaður, sum teoretiskt ikki kemur at verða partur av eini samgongu skal sita alt árið, o.k. tað kann ganga gott, men tað kann eisini verða so, at hann kemur at darva arbeiðinum og teimum politisku málunum, sum eitt stýrið setur sær.

Nú er hettar her helst íkomið, tí vit ikki hava nakað sokallað   monarki ella presidentskipan, men eg haldi, vit skulu hugsa um handan spurningin rættiliga gjølla, um tað ikki skal vera møguligt at fáa formansskapin í løgtinginum allíkavæl at avspegla ta umboðan, sum nú einaferð er aftanfyri eina samgongu.

Tað verður tosað nógv um, at man kemur uppíleggingini hjá løgtinginum fyrisitingarligt arbeiðið til lívs at taka av allar nevndir og øll ráð, og tað er nokk helst ikki so einfalt, summar nevndir og summi ráð, tey eru íkomin av serligum grundum, og skal samanberast við Danmark soleiðis, sum tað eisini verður gjørt, so er samanberingin, kann hon ongantíð blíva fulllýsandi, tí har hevur man eitt nú eitt lið inni í millum, sum eitur amt, hvar ein stórur partur av uppgávunum, sum her hjá okkum liggur undir løgtinginum og sum liggja í amtunum, og sum veruliga kundu ligið hjá kommunum her hjá okkum, men sum ikki fáa gjørt tað, so leingi sum vit hava eina kommunuskipan, sum er so uppdeild, sum vit hava í løtuni. So hattar er eisini spurningur, sum vit mugu umhugsa rættiliga gjølla.

Nevndin hevði til uppgávu at kanna, hvat hettar kom at kosta t.d. og hvussu tað kundi lata seg gera, og leggur stóran dent á, at tað kann sparast so nógv í løgtingsarbeiðinum og nevndararbeiðinum í løgtinginum, eg vænti tað verður tvørtur ímóti. Skal løgtingið verða ført fyri at geva landsstýrinum og fyrisiting eitt kvalifiserað mótspæl, so verður neyðugt við eini munandi styrkjan av umsitingini hjá løgtinginum, av Løgtingsskrivstovuni soleiðis, at vit kunnu fáa eitt forsvarligt lógararbeiðið ígjøgnum hetta ting, eg vil leysliga vurdera, tað kemur at kosta tríggjar ferðir tað, sum tað kostar í dag, og landsumsitingin kanska einar 3 til 4 ferðir tað, sum hon kostar í dag, men hatta er alt gitingar og tað er tað eisini hjá nevndini.

So verður sagt, eg haldi tað vera óheppið, at man skjýtur upp, at allar játtanir skulu fremjast í einari løgtingslóg, hvørja ferðir ein eykajáttan skal gerast. Tað er at fara tann øvugta vegin av, hvat man hevur aðra staðni, har liggur tað rættiliga fast, hvussu játtanarprocedura er, og man játtar innan fyri fíggjarlógina eisini eftir sokallaðum aktstykkjum, sum hava statsrættarligan bindandi karakter, tá ið fíggjarnevndin og stjórnin hava tikið avgerð, hatta haldi eg eisini, vit skulu umhugsa, um vit skulu fara burtur aftur frá tí, ella vit skulu fáa nakrar meira uppsamlaðar reglur viðvíkjandi tí praksis, sum hevur verið í løtuni.

Alt í alt so er nokk tað at siga, at neyðugt er við broytingum, og vit eiga at nýta tað givna høvið til at fáa framt tær, men sum eg segði í áðni, eri eg ógvuliga ivasamur í um, vit skulu gera tað í sovorðnum skundi, sum tað tykist liggja í kortinum, tí tá kunnu vit fáa minni fyri meir kostnað. Sum eg segði í áðni, tað er ikki, tað er líka sum at skjóta seg undir, skulka sær undan at hyggja rættiliga at, hvat er hent undir galdandi skipan, at siga , at fáa vit bert eina aðra, so verða øll brek rættað, tað verða tey ikki.

Nú for tíðin, so eg skal ikki gera meir, men geva tilsøgn um, at Javnaðarflokkurin vil viðgera hetta málið sera positivt og við sera stórari ábyrgd.

Tordur J. Niclasen (uttanfl)

Harra formaður!

Í hesi seinnu árini í politisku søgu landsins hava verið merkt av rembingum, skuldsetingum og heimildarloysi landsstýrismanna, og hevur ein gølan fyri og onnur eftir merkt orðaskiftið.

Samb. løgtingslóg um stýrisskipan Føroya í sermálum er tað landsstýrið, sum stendur til svars fyri umsitingin av sermálum, tá talan um eina sokallaða kollegiala skipan ella eina kollegiala ábyrgd.

Trupulleikin við føroysku stýrisskipanini er sostatt tann, at tað als ikki ber til, ella ið hvussu so er sera torført, at plasera ábyrgd hjá einstøkum landsstýrismonnum. Henda ábyrgarleysa skipanin hevur ikki gagnað fyrisitingini ella politiska umdømi Føroya, hvørki her heima ei heldur uttanlands. Vit eiga tí sum skjótast soleiðis, sum eisini verður skotið upp, at koma burtur frá hesi kollegialu skipan, har allir ella rættari sagt eingin hevur ábyrgd av tí, ein fremur, og heldur fingið eina sokallaða ráharraskipan, har einstakur landsstýrismaður einsamallur hevur ábyrgd av sínum málsøki.

Ein annar vansi í okkara stýrisskipan er samanblandingin av útinnandi og lóggevandi valdinum, hetta sum nevndin eisini nemur ikki einki við. Her verður hugsað um, hvussu tær stóru nevndirnar eina mest fíggjarnevndin og fiskivinnunevndin eru við í beinleiðis umsiting av samfelagnum, tað átti at kunnað latið seg gjørt, harra formaður, at umsitingarvaldið, landsstýrið umsat eftir lógum og reglum, uttan at tær ymisku nevndirnar beinleiðis løgdu seg út í umsitingina. Broyting á hesum øki vil gera tað lættari at plasera ábyrgd.

Lond við fólkaræðisligari stýrisskipan hava skipað almenna valdið í tríggjar sínámillum óheftar partar, lóggevandi, útinnandi og dømandi valdi ,og hettar átti at verið tað, sum var eyðkent fyri eina demokratiska skipan, ein slík skipan er ikki av tilvild, men fyri at tryggja borgaranum grundleggjandi fólkaræðislig rættindi.

Hvat eftirlit við útinnandi umsitingini viðvíkir, hevði tað tænt borgarans sak at havt ein løgtingsins umboðsmann (hetta skal eg koma inn á seinni). Einki at ivast i, at ein ministerialskipan, og har greiður skilnaður verður millum lóggevandi og umsitingarvaldið, hevði ført við sær, at skattgjaldarans peningur hevði verið umsitin við størri ábyrgd enn higartil. Hettar skylda vit skattgjaldaranum, og hettar skylda vit okkum sum tjóð.

Harra formaður, nú er so álit ella uppskot frá landsstýrinum borið niðan í tingið, og eg meti, hatta verða ein søguligan dag fyri føroysku tjóðina, fyri rættarskipanina í okkara samfelagi og fyri tað lóggevandi tingið. Eg fari at loyva mær at fara í gjøgnum nakrar av hesum greinunum og biðja um loyvi frá formanninum til at endurgeva. Gott hevði verið, um avvarðandi landsstýrismaður hevði kunnað verið til staðar.

Tað fyrsta, sum eg vil nema við, tað er av góðum grundum § 1, sum má lesast: "I yvirtiknum málum er lóggávuvaldið hjá løgtinginum og løgmanni í felag, útinnandi valdið er hjá landsstýrinum, dómsvaldið er hjá dómstólunum." Tankin aftan fyri hettar nýggja uppskotið, bæði frá nevndini og eisini frá landsstýrinum, hevur verið at gera sokallað vatntætt skott í millum lóggevandi valdið, útinnandi valdið og dómsvaldið. So kann ein spyrja, í hvønn mun hevur tað eydnast ella ikki.

§ 4 hon viðger valbærið løgtingsmanna, og har hevur so landsstýrið gjørt broyting í mun til uppskotið frá nevndini. Landsstýrið útgreinar hesi viðurskifti gjøllari, sum taka valbærið frá einum persóni. Tað er møguligt, at tað er rætt at hava tað útgreinað á henda hátt.

Í § 6 har koma vit inn á spurningin viðvíkjandi nývali, hvør kann útskriva nýval, og her er tað so víst til, at løgtingið eins væl og løgmaður kunnu útskriva nýval.

Tað, sum man hevur saknað í føroyskum politiskum lívi og ikki minst undir slíkum búskaparkreppum, sum nú hava valdað, er ein politiskan stabilitet, og so kann ein spyrja, um hendan greinin við hesari heimildini fremur ein politiskan stabilitet í landinum, ella um hon ikki ger tað. Eg haldi, at nevndin eigur at taka spurningin upp, hvørt vit ikki skuldu havt eina skipan, har løgtingið verður valt og situr eitt fýra ára skeið, tí tað er ein sannroynd í tíðini, sum farin er, at júst hóttanin um, at partar taka stuðulin frá samgonguni og harvið møguleikin gerst fyri einum nývali, kunnu lættliga hava havt ta ávirkan, at loysnir, sum kanska ikki altíð hava verið tær bestu út frá einum landsbúskaparligum sjónarmiði, hava verið framdar. Tað kann væl vera, at um vit hugsa um tann politiska stabilitetin, at man átti soleiðis, sum Atli Dam nam við, at hugt eftir skipanini, sum er galdandi fyri Noreg.

§ 8 hon tosar um løgtingsmenn í álitisstørvum, og her hevur landsstýrið eisini gjørt eina broyting í mun til upprunauppskotið. Her skjýtur landsstýrið upp við formansins loyvi. "Tá ið góðkent er, at løgtingsmaður er valdur, skal hann leggja frá sær øll álitisstørv í nevndum, ráðum o.t., sum er undir eftirliti landsstýrisins ella, sum landsstýrið hevur skipað hann í." Broytingin hjá landsstýrinum er hon, at landsstýrið avmarkar til tey álitisstørv í nevndum og ráðum, sum løgtingsmaður er valdur i. Nevndin harafturímóti, hon tosar um løgtingsmenn, sum eru í starvi, hjá landsstýrismonnum á Løgtingsskrivstovuni, nevndin tosar eisini um løgtingsmenn, sum sita í leiðandi størvum í stólum beinleiðis undir landsstýrinum, og vísir til, at tað er óheppið, at teir eru verandi í starvinum, men her hevur so landsstýrið valt hesa loysnina. Man kann siga, at her er ein ávísur, landsstýrið er inkonsekvent kanska í at avmarka tað til hetta, tí hetta vatntætta skottið tykist mær líkasum ikki at vera so vatntætt longur, tá vit í hesum samanhangi hyggja eftir § 32, har tað framvegis fer at bera til at vera løgtingsmaður og landsstýrismaður.

Skal man halda hesa prinsipiellu linjuna við hesum vatntætta skottinum, so eigur man at gera tað konsekvent, annars haldi eg ikki, at setningurin er náddur. Eg veit t.d. í fólkatinginum, har kann fólkatingsmaður bæði vera fólkatingsmaður og vera ráðharri samstundis, hann kann eisini vera leiðari av stovnum hjá ríkinum, so tað er møguligt, at tað er tað bílætið, landsstýrið hevur valt at fylgja í hesum máli.

Hyggja vit eftir viðmerkingunum á síðu 177 í hesum uppskotinum frá nevndini, so sigur nevndin til hesa § 8, skal eitt eftirlit hava nakra veruliga meining, er neyðugt, at hetta er púra óheft av tí, sum tað skal hava eftirlit við. Landsstýrið hevur beinleiðis eftirlit við persónum, sum hava álitisstørv í nevndum og ráðum, valdum av landsstýrinum og stovnum annars, sum eru undir eftirliti landsstýrisins, saman er við stovnsleiðarum undir landinum og persónum, sum starvast á skrivstovunum hjá landsstýrinum. Løgtingið hevur eftirlit við landsstýrinum. Tað er tí mótsøgn, at løgtingsmenn kunnu hava eftirlit við landsstýrismonnum, sum so aftur hava eftirlit við somu løgtingsmonnum, tá teir eru í starvi hjá nevndum og ráðum og øðrum størvum undir landinum, tí er í greinini ásett, at beint sum løgtingsmaður er valdur, so sigur hann størv frá sær í ráðum og nevndum og teimum størvum, sum umrødd eru, har hevur so landsstýrið avmarkað seg til nevndir og ráð.

Tað vil so í praksis siga, at løgtingsmenn ikki framvegis kunnu sita í sjúkrahússtýrum, teir kunnu ikki sita í landsskúlaráðnum, teir kunnu ikki sita í Jarðarráðnum, um teir sita har, og tað er møguligt, at tað er mikið heppið um so er. Eg haldi, eg fari at geva landsstýrinum rætt, at tað er heppið, at so er.

Hvat § 19 viðvíkir, so verður tosað um tað nývalda løgtingið, sum skal koma saman í seinasta lagi 12 yrkisdagin eftir val, so er eitt áhugavert fyribrygdi, vil eg næstan siga í § 2 í hesari lógini, sum sigur, at tá ið valbrøvini eru góðkend, verður løgtingið sett, og valdur verður løgtingsformaður og næstformenn fyri alt valskeiðið, tað vil siga, tað er ein partur, sum kann sita alt valskeiðið, og hetta stillar sanniliga krøv ikki minst til løgtingsformannin. Eg dugi ikki at síggja nakra paragraff ella nakra grein í hesum lógaruppskotinum, har tað ber til at siga løgtingsformannin frá, hann kann siga seg sjálvan frá, men eg dugi ikki at síggja, at løgtingið kann siga løgtingsformannin frá ei heldur næstformannin ella formenninar í tinginum. Viðmerkingarnar hjá nevndini til hetta síggja vit á síðu 178, har tað verður sagt: "nevndin heldur, at orsakað av, at løgtingsformaðurin eftir uppskotinum fær víðar heimildir í løgmanssetanini, so er neyðugt, at hann er leysur av aktuellum samráðingum, og er tí neyðugt, at hann verður valdur fyri alt valskeiðið, tá tingið kemur saman, og situr alt valskeiðið. Víðari er hettar eisini neyðugt fyri at tryggja, at tann, sum valdur verður, hevur so breiða undirtøku sum gjørligt, bæði frá eini seinni samgongu og eini andstøðu, og at hann ikki verður gjørdur til part í politiskum samráðingum um landsstýrisvaldið. Hettar ljóðar alt mikið gott, at so skal verða, so fari eg at spyrja løgmann, vil tað so í praksis siga. Lat okkum fyristilla, vit fáa eina samgongu aftaná valgið við 17 monnum og mynstrið, eg trúgvi ikki, at mynstrið við at skipa samgongur er slept aftaná, at vit hava fingið eina nýggja stýrisskipanarlóg, tað trúgvi eg als ikki. Vil tað so siga, at henda 17-manna samgonga, har løgtingsformaðurin er t.d. 17. maður, at hann nærmast hevur eina politiska neutralitetsstøðu í so máta í tinginum, og harvið hevur man sagt at tað er alt, sum talar fyri, at hesin persónurin verður sitandi alt valskeiðið, og ikki bara hann, men eisini næstformaðurin. Tað er møguligt, at man eigur at royna hasa skipanina, men eg havi trupult við at síggja, at hetta fer at bera serliga væl til í praksis. Her verður tosað um, at hann skal vera leysur av einum samgongumeiriluta, um tað skal takast bókstaviligt, eg haldi ikki, at tað kann takast bókstaviligt, um hann skal vera leysur av einum samgongumeiriluta. Hetta stillar, sum sagt, stór krøv til løgtingsformannin.

§ 12 tosar um, tá ið løgtingið á ólavsøku verður sett, er tað, at løgmaður greiðir frá støðu landsins, tann sokallaða løgmansrøðan, so verður sagt í hesum uppskotinum hjá landsstýrinum, sum eisini er ein broyting til uppskot nevndarinnar, at nú skal tingið innan 6 yrkisdagar taka støðu, ella umrøða løgmansrøðuna. Tað er møguligt, at tað er heppið at hava eina tíðarfreist uppá 6 dagar, nevndin mælir bara til, at tað skal verða umrøtt seinni, hetta er so nakað, sum nevndin kanska eisini kann taka støðu til.

§ 13 snýr seg um hetta, at kalla tingið saman. Her haldi eg, at andstøðan, til ta tíð sitandi andstøða, er í einari styrktari støðu, tí her fer tað at bera til hjá 2/5 av løgtinginum, ella 13, at fáa tingið saman, so vítt eg minnist, er tað 16 í dag, sum skulu til fyri at kalla tingið saman. Tað haldi eg er í lagi, at so er. Tí hesin her meiriluta diktatururin, sum í ávísan mun hevur gjørt seg galdandi, og kanska altíð vil gera seg galdandi undir tí skipan, sum vit hava koyrt, hann er í hvussu so er minimeraður munandi undir einari slíkari skipan sum hesari.

§ 16 hon tosar um fólkaatkvøðu, og her hevur landsstýrið gjørt tað, at tað hevur ikki fylgt tilmælinum frá nevndini, tað hevur tikið ta greinina burtur, og tað er ikki rætt, sum Helena Dam á Neystabø førdi fram, at harvið er møguleikin fyri fólkaatkvøðu tikin burtur, men tað er hann ikki, tí at eitt hvørt løgtingsmál, sum fær ein meiriluta, skal jú fremjast, væl at merkja um tað er eitt lógaruppskot. Her vísir nevndin til ta donsku skipanina. í Danmark ber tað til hjá einum triðingi av fólkatingslimunum at fáa eitt mál til fólkaatkvøðu. Eg dugi ikki at síggja, hví landsstýrið ella løgtingið skal vera so bangið fyri, at hesin møguleiki ikki skal vera til staðar. Eg haldi ikki, at hann fer at vera misbrúktur, tí 13 tingmenn, eg minnist ikki, um tað var 1/3 ella 2/5, teir vilja hugsa seg meira enn einaferð um, áðrenn teir krevja, at eitt mál fer út til fólkaatkvøðu, men eg haldi, at møguleikin eigur at vera har, og vit skulu ikki vera so bangnir fyri, sjálvt um vit eru valdir at stýra og at taka avgerðir fólksins vegna, so haldi eg ikki, at vit skulu vera so bangnir fyri, í ávísum málum, har nú tað skuldi vist seg, at 13 tingmenn og kanska meiri, kanska 16, bara ikki ein meiriluti, meina, at málið skal út til fólkaatkvøðu, so eigur tað at fara. Um man nú kundi blivið samdur um, at tað stóð 16 í staðin fyri 13, so haldi eg, í hvussu so er, at tað var ein broyting til tað betra, í mun til uppskotið hjá landsstýrinum.

§ 18 má sigast at verða ein tann størsta broytingin í hesum uppskotinum, í hvussu so er, hvat lóggevandi síðuni viðvíkir. Har verður sagt, at løgtingsmál er samtykt, tá ið fleiri atkvøður eru fyri enn í móti, t.v.s. at her er ein veldug broyting í mun til verandi skipan, har tú skalt hava ein meiriluta fyri einum uppskotið fyri at fáa tað samtykt. Mær dámar persónliga væl hesa greinina, hon kemur at stilla nógv størri ábyrgd, bæði so og so, til okkum, sum sita í løgtinginum, og til tey, sum til ta tíð koma at sita í løgtinginum. Sjálvandi eru undantøk her, tað eru undantøk í samband við, tá ið løgmaður skal veljast, tá ið landsstýrismenn skulu fara frá, ella tá ið ein fyrispurningur verður kravdur svaraður.

Tá ið tað kemur til hetta at svara fyrispurningum verður í § 21 sagt, at 1/3 av løgtingsmonnum kann krevja, at ein fyrispurningur verður svaraður. Tað er eisini ein bati í mun til verandi skipan, har tú skalt hava ein meiriluta; men tað sum er áhugavert her, og tað ger meg eitt sindur ørkimlaðan, tá ið eg lesi hetta uppskotið hjá landsstýrinum og tað hjá nevndini, hvat er tað, vit samtykkja í veruleikanum. Sjálvandi er tað hetta her uppskotið hjá landsstýrinum, lógaruppskotið. Men so vísir landsstýrið fer aftaná fer til viðmerkingarnar hjá nevndini, og um vit taka viðmerkingarnar hjá nevndini í samband við § 21, so sigur nevndin soleiðis, at greinin hevur tann týdning, at um svar løgmans ella landsstýrismansins ikki hóvar tingmonnum, so kann hetta føra við sær, at misálitsuppskot verður samtykt í móti landsstýrinum av hesi orsøk. Í hvønn mun er tað, at vit samtykkja viðmerkingarnar, hjá nevndini ella hjá landsstýrinum.

Harra formaður, eg fari at biðja um orðið aftur og ætli mær tá at halda fram at gera viðmerkingar til sjálvar greinarnar, takk fyri, harra formaður.

Marita Petersen, løgmaður (jf)

Harra formaður!

Tað er 1. viðgerð av løgtingsmáli nr. 190, løgtingslóg um stýrisskipan Føroya, og eg haldi, fyri at gera tað heilt greitt, vil eg siga tað í samband við seinasta talara, sum var uppi, at tað uppskotið, sum verður viðgjørt her, tað lógaruppskotið, sum verður viðgjørt her, og tað, sum tingmenn skulu taka støðu til, er lógaruppskotið, sum landsstýrið hevur lagt fram. Landsstýrið royndi so, í hvussu so er, nokkso greitt, at í samband við framløguna her, vit høvdu eitt sindur av tosið um, hvussu vit skuldu gera hetta her, skuldu vit skriva allar viðmerkingarnar hjá nevndini, sum landsstýrið vildi brúka umaftur, skuldu vit skrivað tað av nýggjum inn í álitið, tað vildi sjálvsagt verið lættari hjá tingmonnum at fylgt við so, men av tí at vit høvdu fingið skrivað eina dýra og stóra bók, sum allir tingmenn høvdu fingið, so hildu vit, at tað var rætt, bæði at spara tíð og pengar, at vísa til tað, at tað var tað sama, sum stendur. Tað stendur útfyri § 16, at viðmerkingarnar til § 16 eru tær, sum standa í bókini til § 17. Eg vóni ikki, at tað er nakar ivi um, hvat ið tað er fyri nakað, sum vit viðgera. Tað er uppskotið til stýrisskipan, sum er lagt fram av landsstýrinum.

Eg fari fyrst at takka øllum framsøgufólkunum fyri flokkarnar, sum hava verið her, og hóast okkurt hevur verið sjálvsagt at viðmerkt, so vil eg allíkavæl siga, sum heild hevur tað verið tikið væl í móti, og tað haldi eg, boðar frá, at tað kundi komið okkurt burturúr.

Tað er jú soleiðis, at vit fingu í 1948 eina heimastýrislóg, og tann skipanin hevur verið ymist umhildin av føroyingum, og tað skal eg so ikki venda aftur til nú, men man kann kanska siga, at tað var tann besta skipan, sum tað bar til at fáa ein meiriluta fyri í Føroyum og eina semju millum báðar partar, tað sum kom tá, og harafturat hava vit so fingið stýriskipanarlógina í sermálum og lógina um umboðsvald. Tað, sum má ásannast, tað er, tá ið tú lesur tær lógirnar, so eru tær ógvuliga nógv merktar av tí skipan, sum hevði verið frammanundan, og tí kann man undra seg yvir, at man ikki í hesi skjótt 50 árini hevur verið frá politiskari síðu fleiri ferðir hugt eftir, skuldu vit ikki og tikið og gjørt nakrar broytingar á hesum øki.

Tað er jú soleiðis, at tann samgonga, sum varð skipað í 1991, gjørdi í sínum samgonguskjali eina avtalu um at fara og gera eina stýrisskipanarlóg, sum skuldi vera ein avloysing ella ein broyting til ta heimastýrislógina, sum vit hava, í tí liggur ásannanin, at heimastýrislógin í nógvum førum var man farin út um karmarnar á henni. Hesa tíðina, sum tað landsstýrið sat, so komu vit kanska til ta niðurstøðu, at tað var rættast at fáa ruddað heima hjá okkum sjálvum, tí at tað man vera tann fyrsta fortreytin fyri at fara víðari fram, um man skal fara víðari fram, og tí gjørdi landsstýrið av tann 1. apríl 1993 at seta eina nevnd og nevndin, tað hevur verið nevnt ofta, kanska ikki nevndarlimirnir, eg kundi hugsa mær at sagt eitt um teir. Tað varð tosað um, skuldi vit seta eina breiða nevnd, eina politiska nevnd ella eina blandaða nevnd fakliga og politiska nevnd, men niðurstøðan var so, at landsstýrið gjørdi av at seta eina fakliga nevnd. Tað meini eg er av ógvuliga stórum týdningi, tá ið politikarar bæði viðgera hetta málið í tinginum og eisini, tá ið tað fer í nevndina, at hatta er ein faklig nevnd. Hetta málið hevur út frá tí málið, ið er komið fram, ikki fingið eina politiska viðgerð, og sjálvsagt má ein stýrisskipanarlóg hava eina politiska viðgerð, og tað mugu gerast politiskar metingar í so máta.

Onkur av framsøgumonnunum, sum hevur verið her, hevur viðgjørt arbeiðssetningin, sum nevndin fekk, og hevur mett um og eisini hildið, at hon hevur uppfylt tað, sum varð sett til hana. Eg vil einaferð afturat her nýta høvi til at siga, sum eg segði, tá ið uppskotið varð lagt fram, at henda nevndin hevur gjørt eitt ógvuliga gott arbeiði og hevur arbeitt ógvuliga skjótt, tí tá ið hugsa verður um at fara undir so grundleggjandi broytingar ella í heilatikið at taka henda spurningin upp, so skuldi kanska verið rættari, at tað varð sitið í nøkur ár og viðgjørt ein slíkan spurning. Nevndin hevur so gjørt hetta og hevur so givið okkum, í hvussu so er okkum politikarum, eitt grundarlag at arbeiða víðari á. Tað, sum eg haldi, er gott í tí álitinum, sum er komið fram, tað er eisini, umframt søgulig viðurskifti og frágreiðingar, sum kunna siga, hví er tað soleiðis, hví er tað blivið soleiðis hjá okkum, so hevur man eisini nøkur skjøl, sum vísa, hvussu skipanirnar eru í øðrum londum, tí sjálvsagt hevur tað týdning, hvat gera tey í øðrum londum, tí vil eg halda, at tilfarið kann vera gott arbeiðsgrundarlag hjá nevndini, sum fer at arbeiða við hesum.

So er spurningurin um tað politisku viðgerðina. Tað hevði kanska verið rættast at sett eina politiska nevnd, sum skuldi viðgera tað fakliga álitið, sum var komið, og so í felag leggja tað fyri løgtingi. Tann spurningurin varð eisini viðgjørdur í landsstýrinum, men tað skal ikki vera nøkur loyna, at tað eisini hevur verið hugsað um, at eitt slíkt lógaruppskot skal samtykkjast av tveimum tingum, og tí varð hildið, at tað var kanska rættari at fáa hetta málið fram í tingið, tí at tá ber til eisini at koma við teimum politisku broytingaruppskotunum, sum man hevur, og at fáa eitt politiskt orðaskifti um hetta málið. Eg gjørdi so tað, at eg skrivaði til flokkarnar um at koma við viðmerkingum til uppskotið, sum nevndin hevði gjørt, og fekk frá nøkrum av flokkunum, og eg kann siga tað, at tað hevur landsstýrið so tikið við í sínum viðmerkingum. Tað kundi so eisini verið býtt út til ta nevndina, sum fær uppskotið til viðgerðar, hvat ið flokkarnir hava sagt. Men tað er rætt nokk, sum formaðurin í Sambandsflokkinum segði, at hann roknaði við at hoyra aftur til tað lógarfyrireikandi arbeiði, men tað var í hvussu so er ein møguleiki hjá Sambandsflokkinum at gera nakrar generellar viðmerkingar, ella nakrar serligar viðmerkingar, sum teir gjarna vildu hava við, tí tað varð eisini sagt, at landsstýrið ætlaði at leggja uppskot fyri tingið. Men so fær Sambandsflokkurin, eins og hinir tingmenninir, høvi til at koma við sínum viðmerkingum nú. Eg haldi, at hetta er eitt so mikið álvarsligt mál, at eg haldi ikki, at vit skulu brúka hetta til samgongu og andstøðu politiskt kjak. Skulu vit ikki prøva, um vit ikki byrjaðu rætt, nú hevur hetta eitt sindur við tíðarhorisontin at gera hjá okkum, at royna at fáa tað positiva burtur úr tí samarbeiði, sum er. Eg haldi, at nú vildi tað verið ógvuliga gott, um politikararnir eisini kundu víst Føroya fólki, at teir vóru førir fyri, at seta seg niður og veruliga í álvara viðgera eitt so grundleggjandi mál fyri framtíð Føroya, tað fari eg at heita á allar tingmenn um at gera.

Eg skal taka tvey ting fram í tí, sum landsstýrið hevur broytt í mun til uppskotið frá nevndini. Tað eru tvey høvuðsmál, tvey høvuðsevni. Tað er broytingarnar í § 8, stk. 2 og 3, sum vit hava tikið burtur, har sum vit ikki seta nakra treyt fyri at vera tingmaður, líkamikið hvat starv tú hevur, og hitt er í § 33, at vit ikki siga, at tað skal standa í lógini at niðurleggja tingsessin, um man fer í landsstýrið. Hetta er tað, sum stendur í lógini, eitt er, hvat ið verður gjørt í praksis. Tað er jú ein spurningur, um tað ber til at sita tvey støð. Soleiðis, sum tingarbeiðið er her í Føroyum, so kann man í hvussu so er siga tað, at fólk, sum eru von við at hava eitt fult starv, sum hevur nóg nógv at gera ta tíðina. Tað er ikki eitt fult starv, soleiðis sum tað er skipað nú, og soleiðis sum tað kanska verður lagt til rættis nú. Tí er tað í lagi, at er tað soleiðis, at man heldur, at man skal vera tingmaður burturav, so skal eg vera tann fyrsta at taka undir við tí ,og man má roknað við, at fáa vit eina nýggja stýrisskipan, so kemur tað at seta øgiliga nógv størri krøv til tey fólkini, sum koma at sita á Føroya løgtingi, bæði hvat viðvíkir orku og tíð, at tað verður ikki yvirskot til nakað annað.

Harafturat kemur so hin spurningurin, sum eitur habilitetsspurningurin. Eg haldi, at eg kann gott taka tað her, eg ætlaði at siga tað seinni, men eg kann gott taka tað her nú. Tað verður sagt í hesum her uppskotinum frá nevndini, at stovnsleiðarar skulu niðurleggja sítt starv, meðan teir sita á tingi, men tað, sum er ein trupulleiki har, tað er, hvørjir stovnsleiðarar. Fyri tað fyrsta snýr tað seg ikki bara um teir almennu, t.v.s. um vit hyggja at tinginum, sum tað sær út her í dag, so kann tað í hvussu so er síggjast, at tað eru nakrir stovnsleiðarar, sum kunnu verða sitandi í teirra starvi, tí teir ikki eru í almennum starvið, tað eru eisini nakrir almennir stovnsleiðarar, sum kunnu sita í sínum, tí at tað er ein stovnur, sum liggur undir einum øðrum høvuðsstovni, og tí verður tað ógvuliga trupult at definera. Hinvegin vil eg halda tað, at landsstýrið ella tann stovnsleiðarin, sum er ovast, hevur lov til at siga við viðkomandi persón, veitst tú hvat, tú ert blivin tingmaður, tú kann ikki røkja tvey størv. Tú ert ikki nóg nógv á hesum arbeiðsplássinum ella hevur ikki nóg nógva orku til tað, so tú verður noyddur at velja tað, men tað skal ikki forða fyri, at borgararnir kunnu velja viðkomandi til hetta her, og at man uppá forhond sigur, at tú kanst ikki vera í hesum starvið. Hetta er tað, sum júst í grundlógini er tryggjað, at tænastumaður skal ikki hava loyvi til at sita á fólkatingi.

Viðvíkjandi at landsstýrismaður ella løgmaður skulu sita á tingi, har vil eg halda, at tað fyrst og fremst er ein spurningur um arbeiðsbyrðu. Tá ið tú situr í landsstýrinum, hevur tú ikki arbeiðsbyrðu til at røkja nøkur onnur ting, so tað kemur at siga seg sjálvt, men hinvegin, um tú skal lata demokratiið velja, so kann man hugsa sær tað, at ein persónur, sum er valdur í løgtingið við nógvum stemmum, hann hevur veljaran aftanfyri seg, og tú kemur í ta konfliktina, at hann má sjálvur gera av, eg vildi hildið, tað vera rættast, at hann sjálvur ger av, um hann skal niðurleggja sín tingsess, men sum sagt, eg haldi ikki, at hatta er so avgerandi spurningar sum so, at hatta skuldi helst eisini borið til at fingið eina semju um. Eg dugi gott at síggja, at tað kann vera eitt sindur av ótættheit í tí trýbýtinum, sum er, tað skal eg venda aftur til.

Hitt, sum vit hava broytt í landsstýrinum, er spurningurin um rættindi hjá minnilutunum. Tað er rætt, at vit hava tikið burturúr alla § 16 viðvíkjandi fólkaatkvøðu, rættin hjá einum minniluta at hava fólkaatkvøðu. Hetta var støða landsstýrisins, hetta var nógv kjak um, og vit hildu eisini, at tað var rætt at siga við tingið, at hetta er støðan hjá landsstýrinum í hesum málinum her, og eg haldi, tað kundi verið øgiliga áhugavert hjá teimum fólkunum, sum siga, hvussu ber tað til, at tú hevur hatta í Danmark, at fara og lesa aftur, hvat ið tað er, sum er søguliga grundgeving fyri, at hesi rættindini hjá minnilutanum at fáa fólkaatkvøðu, komu inn í tað donsku grundlógina. Eg skal ikki halda søguligan fyrilestur her, men tað er nokkso áhugavert. Tekur tú handan har partin burtur, so hoyrir faktiskt tað uppskotið hjá nevndini til § 15, sum landsstýrið hevur tikið út, stk. 3 haldi eg tað er, tað hongur faktiskt saman. Hatta, haldi eg, eru eisini spurningar, sum politiskt eiga at verða diskuteraðir, bæði her í løgtinginum og í nevndini. Viðvíkjandi broytingunum vil eg annars vísa til tað, sum landsstýrið hevur skrivað í sínum viðmerkingum.

Eg fari at venda aftur til sjálvt uppskotið. Meginreglan í hesum uppskotinum, høvuðsreglan í uppskotinum, tað, sum gongur aftur, tað, sum nevndin leggur dent a, tað er ferð eftir ferð hetta trýbýti, lat okkum siga tveybýti hjá okkum her. Uppbýtið millum tað lóggevandi og tað útinnandi valdið. So kunnu vit her í løgtinginum ella tey, sum hava við politikk at gera, siga, ber hetta til fult út. Eg haldi, at onkur segði við meg, tá vit viðgjørdu tað, eg tosaði við onkran um hetta her uppskotið, so sigur onkur, tað er kanska hugsað ov lítið um tann politiska veruleikan. Tað kann gott vera, at tað er eitt av teimum tingunum, sum eyðkennir hetta her uppskotið, men vit skulu eina ferð enn minnast til, at hetta er eitt fakligt álit, hetta eru ikki politikarar, sum hava sitið í hesari nevndini, sum kenna til politisk viðurskifti, og hvussu í politiskt arbeiði, hvørjar fyritreytir eru fyri politiskum arbeiði. Eitt er teori tú setir upp, eitt annað er praksis. Eitt er, hvat ið ber til á einum pappíri ella í eini bók at skriva, eitt annað er, hvat ber til í veruleikanum, og hvat fungerar politiskt, og tað er øgiliga viktugt, at vit taka tann spurningin inn eisini í hesa viðgerðina. Man kann nokk siga tað, at orsøkin til kanska, at tað er komið so nógv fram, hetta her við at býta upp ímillum lóggevandi og útinnandi vald, tað er fyri at kunna plasera ábyrgd, og í hesum tíðum, sum vit eru beint í nú, er tað akkurát sum um fólk eru øgiliga nógv fokuseraði uppá, hava serliga tað í miðdeplinum, hvør hevur ábyrgdina. Tað er rætt, at man hevur so greiðar reglur fyri tí, men hinvegin ber tað ikki til at gera eina stýriskipan, sum er so fýrakantað, at hon ikki kann fungera politiskt. Eg haldi, at tað er øgiliga viktugt, at tann politiska dimensiónin kemur inn her, viss vit ikki hava fingið hana nóg væl inn í, so eisini tingmenn fáa hana inn.

Tað er høvuðsreglan, tað er hetta býtið millum hasi bæði valdini. So eru nøkur onnur ting, sum eg skal nevna stutt her. Tað er, hvør kann útskrivað nýval. Tann broytingin er, at nú kann bæði løgmaður og løgtingið útskriva nýval, og tað hevur eisini nakað við at gera at halda eyga við hvørjum øðrum. Tað nyttar ikki, at tað er bara løgtingið, sum hevur eina makt, meðan eingin liggur hjá landsstýrinum, t.v.s. fyri at fáa javnvág í hetta trýbýtið, tað er eisini grundgevingin hjá nevndini fyri hesum her, tað er, at báðir partar hava handan har manorerings møguleikan, kunnu vit siga. Sjálvsagt kann man taka hin spurningin upp, sum hevur verið nevndur, um vit yvirhøvur skulu kunna hava val uttan fyri tey fýra árini, man hevur ta skipanina í Norra, eg havi roynt sjálv at kanna eitt lítið sindur eftir. Eg haldi ikki, at tað er so øgiliga heppið, og í hvussu so er, kann man siga, at tann javnvágin av makt, hon er burtur við tí norsku skipanini, men eg haldi, tað er eisini nakað, sum eigur at takast upp. Sjálv eri eg av tí yvirbevísningi, at tað er rætt, at bæði løgting og løgmaður kunna, tá tann politiska støðan er blivin soleiðis, sum hon er, at tað ikki ber til  at arbeiða, eiga teir at skriva út nýval, tað ber ikki til at hava ting sitandi, sum ikki kann fungera, tað tolir landið ikki.

Viðvíkjandi spurninginum, hvør kann sita á tingi, tað havi eg gjørt sjálv viðmerkingar til frammanundan. So er broyting viðvíkjandi vali av løgtingsformanni. Tað er rætt, at soleiðis sum vit hava havt tað politiska systemið her hjá okkum, sum tað hevur virkað hesi árini, vit hava havt hesa skipanina, so verður helst trupult í fyrsta umfari at fara yvir til eina skipan, sum líkist tí í øðrum londum, og tað kann gott vera, at tað skal eitt sindur av tíð til. Har kann man so koma til, nær skal tú seta hesa lógina í gildi, eisini tann spurningin kann man venda aftur til. Sjálv haldi eg ikki, at føroyingar skuldu verið verri fyri at kunna valt ein tingformann, sum allir, ella flest allir, kunnu taka undir við, og eg haldi ikki, at tingformaðurin behøvist at avspegla meirilutan í løgtinginum, í hvussu so er, kann man siga tað, at um vit hyggja eftir tí nærmasta tinginum, sum vit hava kunnleika til, tað er Danmark, so hava teir í nógv ár havt fólkatingsformenn, sum hava sitið í andstøðuni, so vítt eg veit næstan øll tey 10 árini, sum Poul Schlüter var statsministari, sat ein sosialdemokratur, Svend Jakobsen sat í hvussu so er ein part av tíðini, og ein maður sum Karl Skytte sat sum umboð fyri eitt øgiliga lítið partí í nógv ár, man hevur ikki skift, fyri tað um man hevur skift andstøðu. Tað kemur at liggja serliga stór ábyrgd á løgtingsformanninum, og tí mugu væl allir flokkar tvørtur um mark seta seg saman og siga, hvønn kunnu vit velja til hatta har. Eg veit ikki, um tað ber til at broyta so skjótt, tað skal eg eisini seta mín iva við, men eg rokni við, at tá ið man venur seg til tað, so fer tað nokk eisini at bera til. Fyri at koma aftur til tað, løgtingsformaðurin behøvist ikki at vera 17. maður. Tað verður eftir hesum her systeminum eingin 17. maður.

Harra formaður, eg fari at biðja um at fáa eitt lítið sindur av meira tíð, eg havi nakrar fáar viðmerkingar afturat.

So er tað spurningurin um val av løgmanni, tað er heilt nýtt, og tað havi eg ikki hoyrt so øgiliga nógvar viðmerkingar um, ber hatta til ella ikki, hatta er faktiskt nokk so interessant, um henda skipanin, sum hevur verið skotin upp, ber til. Man kann í hvussu so er siga út frá tí uppskotinum, sum fyriliggur, fer man ikki at hava samgongusamráðingar í tríggjar, fýra mánaðir. Eg haldi, tað mest er í mesta lagi innan fyri 30 dagar. Tú fært eisini tað, at tú kann hava eitt landsstýrið sitandi, sjálvt um tað ikki hevur meiriluta fyri sær, tað skal bara ikki hava meiriluta í móti sær, tað er eitt av teimum týdningarmiklu tingunum í hesum lógaruppskotinum saman við atkvøðuskipanini um, at øll uppskot stórt sæð skulu samtykkjast við vanligum meiriluta.

Eg kundi hugsað mær at gjørt fleiri viðmerkingar, men nú er tíðin farin. Eg skal bara nevna tvey ting aftrat, tað er møguleikin, tað er hetta her við, at allar, at man skal hava tríggjar viðgerðir, tað verður skotið upp um broyting í mun til ta skipanina, sum er nú. Um vit føroyingar skulu taka ræði hjá okkum sjálvum og vera við til at seta av og ábyrgd fyri tí, sum hendi í hesum landinum, so verða vit noydd til at taka øll øki, øll lógarøki, eisini tey, sum eru felags, og viðgera tey, og tí má tað vera prinsipielt, at skalt tú broyta nakað í straffilógini, so skalt tú eisini hava tríggjar viðgerðir í henni. Nú er tað so væl við øllum teimum lógunum, sum eru galdandi her av føroysku sermálunum, eg haldi, at tað er ógvuliga týdningarmikið, at vit fáa øll økini til at fáa tríggjar viðgerðir. So kann tað kanska eisini bara føra til, at vit kunnu siga tað, at vit skulu hava nakrar ymiskar føroyskar broytingar í nøkrum av hesum lógunum.

So er tað eftirlitsskipanin, ella landsstýrismannanevndin, hon, haldi eg, er ógvuliga áhugaverd, og eg haldi, eg havi ikki hoyrt so nógv um hana, og tað er vist nokk bara tann eini framsøgumaðurin, sum nevndi tað, og eg haldi, at har er, ið hvussu so er, nakað, sum eigur at vera viðgjørt í nevndini.

So var tað formaðurin í sambandsflokkinum, sum byrjaði við § 1, viðmerking til § 1, limaskapurin í ES, og hetta, at tað var burturvið at samtykkja eina stýrisskipanarlóg, sum kravdi, at man skuldi hava broyting í henni, um tú skuldi verða limur í ES, tað kann sjálvandi gerast upp á tann mátan, at upp á sama máta, sum tað stendur í samband við heimastýrislógina, um heimastýrislógin verður broytt, so kann stýrisskipanarlógin broytast sum ein vanlig tinglóg, tað kundi man gjørt í samband við t.e. ES-limaskap. Sjálv haldi eg, at tað, at gera av at fara inn í ES, er so týdningarmikið, at tað kanska eisini heldur tekur støðu til at broyta stýriskipanarlógini, so eg haldi, at vit skulu varðveita ta skipan, sum er, men hetta er so mín hugsan.

Ja, nevndin, sum kemur at arbeiða við hesum, hevur so nógv at viðgera, og eg vóni, at hetta uppskotið verður samtykt við breiðari undirtøku av einum samdum tingi, áðrenn hetta valskeiðið er útrunnið, soleiðis at tað kann samtykkjast aðru ferð óbroytt, og tað er at minnast til, at tað skal vera fullkomiliga óbroytt, tað uppskotið, sum verður samtykt aftaná nýval, tað er tað, sum verður samtykt áðrenn nývalið, tí verður tað broytt nakað sum helst í tí, so mást tú ígjøgnum systemið einaferð aftrat. Men nær hon skal galda frá, ja, tað kann sjálvandi verða diskussión um tað, man kann, ið hvussu so er, siga, at tað eru ymiskar fyrireikingar, tað kundi hugsast, eg haldi, at hava sjálv sagt tað í viðmerkingunum í samband við hetta álitið, at møguliga kom henda lógin ikki at verða galdandi fyrrenn aftan á valið 1998. Tað kundi hugsast, at tað var tað. Men also umsitingin skal styrkjast, bæði her í løgtinginum og tann almenna umsitingin annars, og tað eru nógvar lógir, sum skulu broytast í samband við hetta uppskotið, og m.a. hevur onkur nevnt, at man eisini kundi broytt vallógina, hon skal ikki broytast, men tað hevði sikkurt verið rætt at broytt hana eisini.

Sum sagt, eg vil takka framsøgufólkunum fyri hetta her. Eg rokni við, at onkur annar hevur orðið aftrat, sum kemur við viðmerkingum, og tað vildi eg eisini lurtað eftir. Takk fyri.

Formaðurin, Lasse Klein (sj)

Nú hava allir framsøgumenninir havt orðið, og tað er biðin um eina viðmerking, og eg skal leggja aftrat, at viðmerkingarnar eru 2 minuttir, og tann fyrsti til at hava viðmerking, er Tordur J. Niclasen.

Tordur J. Niclasen (uttanfl), viðm.

Harra formaður!

Tað var eg sjálvur, sum reisti spurningin viðvíkjandi uppskoti landsstýrisins og nevndarinnar uppskot. Sjálvandi er tað uppskot landsstýrisins, sum er til viðgerðar í dag, tí tað lógaruppskotið, sum fer í nevnd, men eg svari upp á fyrispurningin nettupp hetta, at viðmerkingarnar hjá nevndini eru galdandi, sjálvt um tær ikki framganga av sjálvum viðmerkingunum í uppskotinum frá landsstýrinum. Also viðmerkingarnar hjá nevndini eru tær, sum eiga og skulu nýtast til tulkingar av tí lógaruppskoti, sum landsstýrið hevur lagt niðan í tingið. Soleiðis skilti eg løgmann.

Niels Pauli Danielsen (Kfff), viðm.

Harra formaður!

Tað skal vera ein viðmerking til løgmann, sum kom inn upp á tað við fólkaatkvøðu. Nú er tað tikið burtur úr uppskotinum hjá landsstýrinum, tað, sum nevndin skeyt upp um fólkaatkvøðu, og tað er eitt stórt ivamál, um tað í heilatikið hevur loyvi at koyra nakað mál út til fólkaatkvøðu eftir uppskotinum hjá landsstýrinum. Løgmaður segði, at tað var rætt, at tað stóð í lógini hjá grannalondum okkara, t.d. Danmark, at eitt mál kann verða sent út til fólkaatkvøðu, tá ið triðingurin av tinginum vil tað, og so nevndi hon nakað um, at tað hevði eina søguliga forkláring um, men so segði hon ikki meir um tað. Eg vil gjarna spyrja løgmann, er tað henda søguliga forkláringin, sum ger tað, at landsstýrið strikar møguleikan í uppskotinum til at fara út til fólkaatkvøðu her hjá okkum í Føroyum. Kenna vit tað, hvat er grundin til tað, at landsstýrið strikar tað.

Finnbogi Arge (Sb), viðm.

Harra formaður!

Viðmerking til løgmann, sum nevndi, at §§ 8 og 33, ella 34, sum hon varð broytt til. Tað haldi eg nú eisini, men tað er av aðrari orsøk, at eg haldi, at hendan her greinin, tann seinna greinin hevur stóran týdning, § 34, nevniliga tað, at landsstýrið í sínum broytingaruppskoti, sínum lógaruppskoti, hevur tikið tvey stykki burturúr í mun til álitið hjá nevndini, og tey uppskotini, ella tann orðingin, sum er dottin burtur, við formansins loyvi, ljóðar soleiðis, stk. 3: "Landsstýrið kann gera av, at heimildir, sum eftir løgtingslóg eru lagdar landsstýrinum sambært avtalu við ríkismyndugleikarnar, verða latnar teimum at sita fyri samsvarandi lóggávu galdandi í Føroyum."

Also verða latnar dønum, og stk. 4: "Avgerð, sum ríkismyndugleikin sbrt. stk. 3 tekur, er endalig, men kunngerð sbrt. stk. 3 kann altíð verða afturtikin, og heimildin verða latin landsstýrinum aftur."

Eg haldi, eg síggi fingrarnar hjá landsstýrismanninum í fíggjarmálum í hesari avgerðini hjá landsstýrinum, at vit hava fingið hesa broytingina, her er tað Tjóðveldisflokkurin, sum hevur ávirkað, tíverri, Javnaðarflokkin so mikið, at teir hava gingið við til at taka hesi punktini út aftur. Hetta betýðir, at um tann støðan uppstendur, at tað kann vera praktiskt, fornuftigt, bíligt fyri føroyingar at leggja eina uppgávu til landsstýrið til ta donsku stjórnina, so kann tað ikki gerast, soleiðis skilji eg tað í øllum førum hetta her, vit tosa um ein einvegis flutning, vit yvirtaka mál, men vit kunnu ikki lata tey fara aftur, vit binda okkum sjálvar til tjóðveldisdreymin, vit hava akkurát upplivað nú, at Sverre Midjord, løgtingsmaður, hevur lagt eitt uppskot fram um, at donsku ríkismyndugleikarnir skulu yvirtaka arbeiðsloysistryggingina, so kann man ivast i, um tað er gott ella ikki, men sambært hesum greinunum, sum vit hoyrdu nú, so ber hetta yvirhøvur ikki til longur. Tí fari eg at heita á Javnaðarflokkin um at spekulera eitt sindur meira yvir, um vit ikki skulu taka stk. 3 og 4 inn í aftur lógina, sum nevndin hevur skotið upp, sum hendan fakliga nevndin hevur skotið upp, sum hevur smíðað upprunauppskotið.

Marita Petersen, løgmaður, endalig viðm.

Harra formaður!

Tað var eina ferð aftrat fyri at gera heilt greitt, hvat tað er fyri eitt uppskot, sum viðgjørt verður, tað er uppskotið, sum løgtingið hevur lagt niðan, og tað er viðmerkingar, sum standa í samband við tað uppskotið, sum landsstýrið hevur lagt niðan. Tað, sum er, tað er tað, sum í einstøkum førum ella einum parti av hesum her lógaruppskotinum, er tað soleiðis, at tað verður víst til nakrar viðmerkingar, sum standa í tí álitinum, sum varð skrivað, so í staðin fyri at skriva tær umaftur, er bara víst til tær, eg hopi ikki, at tað er nøkur misskiljing, og tað, sum so kemur at standa eftir, tá ið man eina ferð fer, um man fer at siga, hvat hava tey nú hugsað um, hvat meintu tey við, hvat man standa í viðmerkingunum, so er tað sjálvsagt, tað eru viðmerkingarnar, sum standa til hvørja einstaka grein, og har, sum landsstýrið hevur sínar viðmerkingar, standa tær við, umframt tað, so standa viðmerkingarnar til hinar greinarnar, tær, sum nevndin hevur gjørt, bara fyri at gera tað heilt greitt.

Viðvíkjandi spurninginum um fólkaatkvøðu, so vil eg siga tað, at mín persónliga hugsan um fólkaatkvøðu hjá minnilutum, kann koyra mál út til fólkaatkvøðu, ella kanska seinka viðgerðina so haldi eg tað, at um vit skulu hava eitt umboðandi demokrati, har, sum vit velja fólk á løgtingi, so má man eisini taka við tí meiriluta, ella tí, sum er á tingi, ímillum tey fólkini, sum fólkið hevur valt, og tí vil eg halda tað, at tað er tað rætta, tú heldur teg til tað. Um tað er ein triðingur, sum skal til, fyri at fáa minniluta fyri at fáa mál til fólkaatkvøðu í øðrum londum, veit eg ikki, men í Danmark, er tað ein triðingur, og tann søguliga grundgevingin heilt stutt er tann, at í 1953 til 1993 hevði Danmark tvey ting, man hevði eitt fólkating og eitt landsting. Landstingið var, hvat man kalla tann konservativi parturin, sum helt aftur, og tað var í veruleikanum ein ótti hjá teimum konservativu í landinum, at nú fólkatingið skuldi vera for rebelt ella fara for langt fram, at man fekk fólkaatkvøðuna inn sum ein konservativur faktor, tað er grundgevingin, vit hava ongantíð havt tvey ting, og sjálvsagt ber tað til hjá einum meiriluta at samtykkja at koyra mál út til fólkaatkvøðu, tað er einki, sum er í vegin við tí.

Viðvíkjandi teirri seinastu viðmerkingini, so skal eg siga tað, at eg nevndi § 33, so var tað í samband við § 33 í uppskoti landsstýrisins, og tað snýr seg um tað, at løgmaður og landsstýrismenn kunnu sita í tinginum. § 34, tað er rætt nokk, har hava vit tikið eitt petti burtur úr tí, sum nevndin hevur skotið upp, og tað er serliga út frá tí, at vit meina tað, at tað er eingin grund til at hava eina stýrisskipanarlóg, nakrar reglur um, at tú skalt leggja nakað mál yvir til teir donsku myndugleikarnar aftur. Kemur tað fyri, at vit siga, at vit hava brúk fyri at leggja til donsku myndugleikarnar, at vit ikki hava heimild til tað, so er einki, sum forðar okkum fyri at fara niðan í løgtingið við einari lóg, sum samtykkir tað. Tað er einki forboð í hesari lógini fyri tí. Tað er einki forboð fyri at sunnheitsstýrilsið tekur sær av teimum og teimum, tað eru føroyingar, og vit hava havt fútan at taka sær av ymiskum føroyskum økjum í nógv ár. Tað er tað stadigvekk einki forboð fyri. Takk fyri.

Flemming Mikkelsen (sb)

Harra formaður!

Tað eru nógv lógamál, sum fara ígjøgnum løgtingið millum ár og dag. Seinnu tíðina eru fleiri lógir í tí sokallaða tyngra endanum lagdar fyri og viðgjørdar av løgtinginum. Lógir, sum á ymsan hátt hava havt og koma at hava ávirkan á samfelagsgongdina. T.d. kunnu vit nevna, við formansins loyvi, lógin um meirvirðisgjaldið, rúsdrekkalógin, partafelagslógin, tryggingarlóggávan, sum nú liggur í nevnd, og ikki at gloyma lógina um vinnuligan fiskiskap, og nú hava vit so lóg um stýrisskipan Føroya.

Harra formaður, sum eg onkuntíð havi nevnt fyrr, so kann tað vera í so strevið at koma ígjøgnum alt tað rúgvismikla tilfar, sum nú eftirhondini ikki so fáir arbeiðsbólkar, settir av landsstýrinum við ávísum arbeiðssetningum, hava latið frá sær. Fyri júst einum ári síðani setti landsstýrið ein bólk ella nevnd at kanna stýrisskipanarviðurskiftini fyri Føroyar, og nevndin var mannað við 4 advokatum og fiskivinnustjóranum. Hendan nevndin fekk, sum onkur hevur borið fram fyrr í dag fleiri ferðir, ein ávísan arbeiðssetning, settur upp í 4 punktum, og nevndin læt landsstýrinum hetta álitið fyri jól. Hetta her rúgvismikla og umfatandi tilfar um stýrisskipanarviðurskifti Føroya, m.a. samanborið við onnur lond, og uppskot til lóg um nýggja fyriskipan, sum nevndin hevur latið frá sær, telur út við 400 síður. Tað er út frá hesum tilfarinum og út frá hesar ráðføring, ið landsstýrið hevur evnað og lagt fyri løgtingið eitt uppskot um lóg um stýrisskipan Føroya, sum fevnir um lóggávuvald, t.v.s. løgtingið, útinnandi valdið, landsstýrið, og dómsvald, fíggjarmál landsins, felagsmál, millumtjóðasáttmálar og kommunur.

Harra formaður. Verandi lóg er farin tvørtur um tey 45 árini, so tað er væl neyðugt í ávísan mun við einum forfrískningi, at "shine" hana eitt sindur upp, men ein eigur at vera sera, sera varin við at broyta bara fyri at broyta. Í øllum førum eigur at verða gjølla kannað, hvørjar avleiðingar, hvørjar konsekvensir, gjørdar broytingar koma at hava samfelagsliga, soleiðis at man ikki fer úr øskuni og inn í eldin. Eg haldi, at vit sláa fast, at tað er ikki okkara stýrisskipan fyri at takka, at vit liggja, sum vit liggja, og tað verður heldur eingin broyting í skipanini sum so, ið fær okkum á føtur aftur. Tað skal heilt ein annar lutur til.

Harra formaður. Tey fyrstu 25 árini, tá ið eitt orð var eitt orð, og menn vóru menn, riggaði hendan her verandi skipan væl. Hesir her hildu seg innan ásettar karmar, og hesir kendu ábyrgd. Tað sama kann ikki sigast um meginpartin av teimum, sum hava sitið við okkara stýrisvøl seinnu 20 árini. Dagliga verður sett spurnartekin við heimildir, og um menn hava verið sína uppgávu vaksnir. Ein umbering, kanska nakað íligin, at sleppa sær undan persónligari ábyrgd, sigst vera, at okkara verandi landsstýrisskipan er so háttað, at ábyrgdin, bæði tann politiska og tann rættarliga er ógreið. Kollegiala skipanin inniber, t.v.s. tá ið skipanin verður fylgd, at landsstýrið skal sum ein samlað eind taka allar avgerðir við vanligum meiriluta. Ella við øðrum orðum, eingin einstaklinga landsstýrismaður kann persónliga ábyrgjast fyri teim avgerðum, sum tiknar verða av landsstýrinum. Hetta kann sjálvandi eisini bera í sær, at ein meirilutaavgerð í landsstýrinum gongur ímóti tí avgerð, landsstýrismaðurin, ið umsitur málið, hevur tikið, og kann sostatt koma í eina óhepna støðu.

Verandi skipan kann tí, um tað ber til at siga tað soleiðis, hava elvt til líkasælu og tørvandi ábyrgdarkenslu, við tað at tað ber til at skjóta skyldina frá sær.

Harra formaður! Hesi viðurskiftini er so ætlanin at broyta til eina sokallaða ráðharraskipan soleiðis, at landsstýrismaðurin ábyrgist persónliga fyri tey málsøki, hann umsitur. Eisini skulu greiðari linjur fáast á arbeiðsbýtinum millum tað lóggevandi og útinnandi valdið, her verður helst hugsað um leiklutin hjá ávísum løgtingsnevndum, fíggjarnevndini kanska og fiskivinnunevndini, men ikki minst at løgtingsmenn samstundis, sum teir eru løgtingsmenn, eisini kunnu sita sum landsstýrismenn. Ikki hevur borið til at skift eitt óynskt landsstýri. Landsstýrið hevur, sum er, í veruleikanum bara skyldu at leggja frá sær í samband við eitt nýval. Nú er so ætlanin at umleggja hesa skipan soleiðis, at ein meiriluti av øllum tingmonnum kann avgera lagnuna hjá løgmanni og landsstýrismonnum, um løgtingið ikki longur hevur álit á hesum.

Harra formaður! Eisini er ætlanin at broyta mannagongdina viðvíkjandi atkvøðugreiðsluni í løgtinginum, eins og til ber at hava eitt sokallað minnilutastýri. Landsstýrið sigur seg stórt sæð hava tikið undir við uppskotinum frá nevndini, tó eru onkrar ásetingar, ið nevndar eru, ikki tiknar við, og í nøkrum greinum er orðingin broytt, og so koma vit m.a. til § 16 viðvíkjandi fólkaatkvøðuni, sum ikki er tikin við. Har trúgvi eg, at nevndin helst hevur hugsað um eitt møguligt meirilutadiktatur og hervið roynt at avbøta tað soleiðis, at ein minniluti í løgtinginum kundi havt ein møguleika at royna lógaruppskotið við eini fólkaatkvøðu, men hetta er sum sagt ikki tikið við. Eisini er ein orðing ella eitt upplegg um, at einstakir limir í fíggjarnevndini høvdu líkasum eftir uppskotinum frá nevndini ein vetorætt í samband við lóg um eykajáttan. Hesin her vetorætturin er so heldur ikki tikin við. So koma vit til stk. 3 og 4 í § 34. Tað var so løgmaður inni á í áðni í samband við ein fyrispurning frá Finnboga Arge, haldi eg tað var, og har er tað soleiðis, at tað var lagt upp til, at landsstýrið fær heimild til at gera fyrisitingarligar avtalur við ríkismyndugleikarnar í ávísum málsøkjum, men hetta tekur landsstýrið ikki við tí viðmerking, at landsstýrið heldur, harra formaður, at gongdin eigur at vera, at fleiri og fleiri ábyrgdarøki eiga at verða løgd til heimastýrið, og at heimild at ganga øvugta vegin eigur ikki at vera. Hesum loyvi eg mær at ivast í. Eg eri av teirri áskoðan, at hesin ventilurin eigur at vera. Tí her er talan um m.a. yrkisliga og fíggjarliga orku, og eisini er talan um ein habilitetsspurning.

Harra formaður! Um henda nýggja skipanin verður samtykt, havi eg skilt, at so verður tað møguligt, at tað eru aðrar lógir, ið skulu endurskoðast, harímillum tingskipanin og vallógin. Hvussu umfatandi vallógin eigur at verða gjørd, tí broytingar í vallógini, dugi eg ikki at siga, men eg trúgvi ikki, at tað verður neyðugt at fara so langt, sum Fólkaflokkurin leggur upp til. Ein limur í Fólkaflokkinum hevði fyri kortum uppskot her í løgtinginum um at gera verandi 7 valdømi í Føroyum til eitt valdømi. Fyri løtu síðani, eg trúgvi ikki, at eg misskilti tað, segði formaðurin í fólkaflokkinum, at hann persónliga kundi hugsað sær, at Føroyar verða ikki minni enn 20 valdømi, so har er munur á. Men harra formaður, uppskotið, hetta, sum er til viðgerðar, tað er mælt til, at tað fer til viðgerðar í einari serligari nevnd, umboðandi allar flokkar, og tí kann eg taka undir við, og har vil sjálvandi tað umboðið, sum Sambandsflokkurin kemur at fáa í teirri nevndini, viðgera hetta málið bæði væl og virðiliga. Takk fyri, harra formaður.

Tordur J. Niclasen (uttanfl.)

Harra formaður!

Tað var framhald av hesum uppskotinum, sum landsstýrið hevur lagt niðan í tingið um broytingar í stýriskipanarlógini. Eg haldi, at tíðin er komin til at fremja hesar broytingarnar, og vónandi fara vit at síggja tað, tá ið avtornar, at tað kann verða eitt samt løgting, sum stendur aftan fyri tær broytingarnar, og at nevndin, sum fær tað til viðgerðar, kann arbeiða seg fram til, at tað verður ein samd nevnd. Nakað annað gott og positivt í hesum er í § 19, tað amerikanska systemið nærmast, um at hava løgtingsnevndir ella tingmannanevndir, og tá talan er um hoyring, eg haldi, at tað er gott, at hesin møguleikin verður tikin við í hetta uppskotið. Hvat greinunum annars viðvíkir, so var ta𠧧 28 og úteftir, sum m.a. snúgva seg um løgmann og ábyrgdarøki landsstýrismanna, og so verður sagt her í § 33, at løgmaður hevur eftirlit við, at hvør einstakur landsstýrismaður situr fyri sínum málsøki á lógligan og fullgóðan hátt, og eg veit ikki, um eg havi misskilt, at tá onkur kallaði tað kgb-virksemi, tað haldi eg ikki, tað haldi eg vera náttúrligt, at tað er løgmaður sum leiðandi fyri landsstýrið hevur hetta eftirlitið. So tað dugi eg ikki at síggja, at tað skuldi havt nakran tvørleika við sær.

§ 37, hon tosar um, at landsstýrismenn hava rættarliga ábyrgd av fyrisitingini av teimum málsøkjum, sum løgd eru til teirra, og hetta er eisini ein av teimum positivu broytingunum, at man gongur burtur frá tí kollegialu skipanini, sum í veruleikanum er ein skipan, har eingin hevur ábyrgd av nøkrum sum helst í praksis, tí tað hevur tíðin prógvað. At man nú fær møguleikan fyri at plasera ábyrgd, tað er gott, og tað styrkir fólkaræðið, tað styrkir eisini rættartrygdina í samfelagnum.

So er tað § 38, harra formaður, og har fari eg, løgmaður gjørdi sjálv nakrar viðmerkingar til § 38, hon helt, tað kundi verða áhugavert at síggja, hvat nevndin kom til her, hetta var ein spurningur, sum kanska nevndin átti at taka upp. Her ger man tað, at løgtingið setir eina trímannanevnd við løgtingsmonnum at hava eftirlit við, at starv landsstýrisins verður útint á lógligan hátt, og so er tað, at hevur hendan nevndin illgruna um, at óregluliga hevur verið atborið, kann hon krevja, at løgtingsformaðurin setir ein kanningarstjóra, sum ikki hevur dómsmyndugleika. Hann skal, eftir at hann hevur kannað málið, gera eina frágreiðing til løgtingið, hvørt fyrisitingin í hesum máli er útint á lógligan hátt. Ein triðingur av løgtingsmonnunum kann skrivliga seta fram sama krav. Nú hevur onkur verið inni á spurninginum viðvíkjandi embætismonnum, men tað er gott, at tað er staðfest eftir lógini her, at tað er tann politiski myndugleikin, sum hevur ábyrgdina. Tað er tann politiski myndugleikin, sum hevur ábyrgdina. Í hesum føri vil man so seta eina nevnd, og so vítt eg dugi at síggja hetta, so kemur hetta í staðin fyri uppskotið um løgtingsins umboðsmann, og eg kundi hugsað mær at spyrja, hví velur landsstýrið hesa loysnina. Tað við løgtingsins umboðsmanni, eg haldi Hergeir Nielsen var inni á tí eisini, tað er eitt ynski, sum hevur verið frammi. Eg haldi tað var í 70-unum, 78, at Jógvan Sundstein legði uppskotið fram um at fáa sett ein løgtingsins umboðsmann. Árið eftir, haldi eg, tað var Jógvan Sundstein saman við Karini Kjølbro, sum legði stórt sæð tað sama uppskotið fram, og so hevur hesin spurningur verið reistur ferð aftan á ferð. Tað var 12. mai í fjør, tá samtykti Føroya løgting við 19-0 atkvøðum soljóðandi uppskot til samtyktar, harra formaður:

"Álagt verður formansskapi løgtingsins at seta eitt fólk við góðum kunnleika til samfelags-, stats- og fólkarætt til at samskipa neyðugt lógatilfar fyri at løgtingsins umboðsmann á stovn seta starv í hesum ári." Tað var í 1993. Tað tykist ikki at vera gjørt nakað fyri at fáa hetta frá hondini, og tí havi eg eisini 18. mars reist løgmanni ein fyrispurning, hvørji neyðug stig ætlar landsstýrið at taka til tess at fáa sett løgtingsins umboðsmann.

Eg meti, at tað er av avgjørdum týdningi fyri rættartrygdina í hesum samfelagi, at tryggjað verður løgtinginum og borgarum landsins móti skeivum og tilvildarligum avgerðum. Tí eigur ikki at drálast longur við at fáa sett henda løgtingsins umboðsmann, og hartil skal eisini sigast, at peningur er avsettur á løgtingsfíggjarlógini fyri í ár.

Tað tykist mær, sum at man vil nærmast tiga henda her løgtingsins umboðsmann burtur. Gott nokk ger nevndin, sum hevur gjørt uppskotið til nýggja stýrisskipanarlóg, hon mælir eisini frá, at løgtingsins umboðsmaður verður settur, men at man roynir hetta, ið hvussu so er, í eina tíð framyvir.

Tað, sum eg festi meg við løgtingsins umboðsmanni, tað er, at tað er ein óheftur myndugleiki, og so kann man spyrja seg her, um 3 løgtingsmenn, hvat viðvíkir habilitetinum hjá teimum, gott kunnu teir so hesir heita á ein kanningarstjóra,og hesin verður so av góðum grundum óheftur, men eg haldi tað hevði verið rættari at fingið eina varandi skipan við løgtingsins umboðsmanni soleiðis, sum vit kenna tað eitt nú frá danska fólkatinginum. Kanska at løgmaður vil greiða nærri frá, hví man hevur valt hesa skipanina, ella um tað er bara ein staðfesting av, at man vil royna eina tíð, tí at nevndin er komin til ta niðurstøðu.

Fara vit yvir til fíggjarmál landsins í § 40, harra formaður, eingin hevur nevnt hetta, so haldi eg, her er nakað ógvuliga áhugavert komið við í stýrisskipanarlógina, § 40, stk. 2, hon sigur við formansins loyvi, at beinleiðis ella óbeinleiðis skattur kann ikki verða álagdur fyri inntøkur, innflutning, útflutning, sølugjald ella tílíkt, sum er farið fram í tíðini, áðrenn løgtingslógaruppskot um hetta varð lagt fyri løgtingið.

Skilji eg hetta rætt, so fer tað ikki at bera til nú at seta lógir í gildi við afturvirkandi kraft. Soleiðis skilji eg § 40, stk. 2. Tað er aftur ein avgerð, sum avgjørt er tann rætta vegin, sum aftur styrkir rættartrygdina í samfelagnum. Tí tað hevur verið ein óskikkur, og helst hava vit allir verið við til tað so ella so at samtykt lógir við afturvirkandi kraft ella gildi. í prinsippinum er tað skeivt, tí er tað gott, ið hvussu so er, viðvíkjandi fíggjarmálum hevur man so avmarkað seg til, at tað fer ikki at bera til framyvir at seta lógir í gildi við afturvirkandi gildi.

So kemur man inn á lán ella borgan í § 41, ið skuldbindur løgting, landsstýri ella stovnar undir landsstýrinum, kann ikki verða tikið ella vart uttan við heimild í løgtingslóg. Tað er eisini gott, at man hevur fingið tað við, serliga havandi fortíðina í huga.

Broytingar eru her viðvíkjandi framløgu av løgtingsfíggjarlógini, her hevur man broytt dagin frá 31. august, tað er nú, til 1. oktober, tá skal í seinasta lagi verða løgd fram ein fíggjarlóg.

So hevur man tað eisini við her, at er tað serliga átrokandi, so kann landsstýrið biðja um heimild frá løgtingsins fíggjarnevnd um eykajáttan. Har hevur so landsstýrið tikið tað burt úr uppskotinum, tað, sum nevndin mælti til, at einstakur limur í fíggjarnevndini kundi nokta fyri ella hevði veto-rætt, og tað hevur landsstýrið mett óheppið, at so var. Eg haldi, eg fari at geva landsstýrinum rætt, at tað er óheppið, at tað so verður. Hvat eykafíggjarlógini viðvíkur tað er gott, at tað er komið við.

So er tað ein spurningur til seinast, tað er viðvíkjandi løgtingsgrannskoðarunum. Har verður sagt, at løgtingið velur nakrar grannskoðarar. Er hatta teir internu grannskoðararnir, ella er hatta teir eksternu grannskoðararnir. Tað er tað, sum eg líka vil spyrja um.

Annars sum sagt, eg eri glaður fyri, at hetta lógaruppskotið hevur sæð dagsins ljós. Hetta er neyðugt, hetta kann ikki bíðast longur við hesum, hetta skylda vit tí føroyska fólkinum, vit skylda skattgjaldarunum hetta og vit skylda okkum tað sum tjóð at fáa hesi tingini upp á pláss, sum so avgjørt hava verið úti av lagi.

Marita Petersen, løgmaður (jf), viðm.

Harra formaður.

Tað var Tordur Niclasen, sum spurdi, hví ið landsstýrið hevði við tað, sum stendur í § 38 um, at til ber at gera eina serliga kanning av viðurskiftunum hjá landsstýrismonnum og hjá løgmanni. Har kann eg siga tað, at orsøkin til, at vit hava hatta við, er tann, at hatta var tað uppskotið, sum nevndin kom við. Vit hildu, at tað var rætt, at tað stóð har, so kann tingið viðgera, vilja teir hava hasa skipanina, ella vilja teir hava løgtingsins umboðsmann, tí tað er í veruleikanum tingið, sum hevur møguleika fyri at hava hetta eftirlitið, sum skal verða.

Eg vil vísa til tær viðmerkingarnar, sum nevndin hevur skrivað til hesa greinina har, sum teir halda, at tað er kanska í so nógv at seta á stovn ein løgtingsins umboðsmann, lat okkum prøva hesa skipanina fyrst. Eg haldi hatta er nakað, sum tingmenn eiga at umhugsa.

Tað er sjálvsagt ætlanin, at hesar kanningarnar skulu vera óheftar. Tað er ikki ætlanin, at 3 tingmenn skulu sita og gera hesa kanningina, tað skal júst útpeikast ein kanningarstjóri, sum er óheftur. Tað stendur heilt greitt, hann skal ikki hava havt nakað við málið at gera fyrr, hann skal ikki vera settur hjá dómsvaldinum, nettupp fyri at vita, at tað skal verða heilt leyst. Hetta er ikki ein dómarakanning av nøkrum sum helst slag.

Sum sagt, orsøkin er tann, at nevndin kom við hesum uppskotinum, og landsstýrið helt, at tingið skuldi fáa møguleika til at gera broytingar. Sjálv haldi eg, at hetta er kanska ikki so býtt at royna hesa skipanina.

Finnbogi Ísakson, landsstýrismaður, (tf)

Harra formaður.

Eg fari bert at gera nakrar viðmerkingar til okkurt av tí, sum stendur í hesum uppskotinum, og tær eru mest ætlaðar teirri nevnd til umhugsunar, sum fer at viðgera hetta málið.

Áðrenn eg komi til tað, sum eg hevði ætlað mær at sagt, skal eg fyrst svara upp á tað, sum Tordur Niclasen spurdi um viðvíkjandi grannskoðarum, sum eisini eru nevndir í hesari lógini. Tað er í § 44, eg fari at biðja um formansins loyvi at lesa nøkur fá brot burtur úr lógini.

Fyrsta stk. í § 44 ljóðar:
Landskassaroknskapurin skal verða lagdur fyri løgtingið í seinasta lagi 6 mánaðir eftir fíggjarárslok.

Hatta er eisini nakað, sum eg haldi, at løgtingsnevndin eigur at viðgera og eventuelt seta seg í samband við landsgrannskoðaran og kanska eisini gjaldstovuna, um hatta er gjørligt í praksis. Tí eftir hesi lógini er tað soleiðis, at bókingar fyri eitt fíggjarár kunnu ganga fram til 31. mars í fíggjarárinum, sum kemur aftaná. Tað vil so siga, at tíðarskeiðið til at gera roknskapin lidnan, tað er apríl, mai og juni mánaður. Hartil er so at viðmerkja, at tað stendur ikki her, at tað er ein grannskoðaður roknskapur, sum skal leggjast fyri tingið.

Spurningurin eigur tí at verða viðgjørdur, um ætlanin er at leggja ein ikki grannskoðaðan roknskap fyri tingið í seinasta lagi 6 mánaðir eftir fíggjarárslok, og so er spurningurin eisini, um man definerar fíggjarárslok 31. december, tá ið fíggjarárið sjálvt er liðugt, ella 31. mars, tá ið bókingarnar skulu verða lidnar, og síðani leggja ein grannskoðaðan roknskap fram. Tað er spurningurin um tíðina har, sum eg haldi, at nevndin eigur at ráðføra seg við landsgrannskoðaran og gjaldstovuna um og kanska eisini búskapardeildina í Tinganesi.

Í stk. 2 verður sagt, at løgtingið velur nakrar grannskoðarar. Teir fara í gjøgnum árliga landskassaroknskapin, eftir at allar inntøkur landsins eru settar í roknskapin, og at eingin útreiðsla er goldin uttan heimild í fíggjarlógini ella aðrari jattanarlóg, og so standa nøkur ting afturat.

Tað, sum er vert at bíta merki í hasum sambandinum í mun til verandi skipan, er, at her stendur ikki, at tað skulu verða 4 løgtingsgrannskoðarar, tað stendur frammanundan, og í verandi lóg stendur eisini, at teir fýra skulu verða løgtingsmenn, tað stendur heldur ikki her. Tað vil í praksis siga tað, at løgtingið kann, um hetta her lógaruppskotið verður samtykt soleiðis, sum tað fyriliggur her, velja 4 fólk uttan fyri løgtingið til hatta arbeiðið.

Fyri mítt viðkomandi má eg siga, at eg eri sera ivasamur í tí, tí umsitingarliga hevur løgtingið undir sær ein landsgrannskoðara, sum so hevur starvsfólk afturat sær. Harafturat er ein eksternur grannskoðari, sum hevur eftirlit við landsgrannskoðaranum. Tí haldi eg ikki, tað er rímiligt at fara at seta lønt fólk uttan fyri løgtingið oman á tey system, sum eru frammanundan. Eg haldi, at hetta eigur at verða broytt í nevnd soleiðis, at man eisini í framtíðini fer at velja 4 løgtingsmenn, ella um teir so verða 3 ella 5, tað veit eg ikki, til at hyggja í gjøgnum roknskapirnar, eftir at umsitingin hevur gjørt sítt arbeiði.

Um hetta uppskotið sum heild er tað at siga, sum eisini framsøgumaður Tjóðveldisfloksins vísti á, og sum løgmaður váttaði seinni, at hetta er ikki eitt úrslit av ætlanini um eina nýggja sjálvstýrislóg, sum serliga ein flokkur proklameraði fyri seinasta løgtingsval.

Sambært løgmanni, so kom tann samgongan, sum sat undan hesari til ta niðurstøðu, at áðrenn vit fara út at samráðast um at broyta viðurskiftini Føroya og Danmarkar í millum, áttu vit at rudda upp heima hjá okkum sjálvum, og tað skal so gerast við at samtykkja eina nýggja stýrisskipanarlóg.

Sum heild meini eg, at henda lógin er ein góð bót á verandi skipan. Men hetta er eisini ein lóg, sum er galdandi fyri okkara innanhýsisviðurskifti undir heimastýrisskipanini, og hetta broytir ikki okkara statsrættarligu støðu, og í so máta er henda lógin hvørki nøktandi ei heldur eitt stig á teirri leið, sum Tjóðveldisflokkurin gongur. Men tað merkir ikki, at vit ikki vilja verða við til at samtykkja hesa lógina antin, sum hon fyriliggur, ella nakað broytta.

Eg haldi, at tað er rætt at fáa gjørt greiðari viðurskifti í millum løgtingið og landsstýrið umsitingarliga soleiðis, at lóggávuvaldið er hjá løgtinginum, og at umsitingarvaldið er í Tinganesi. Eg haldi eisini, at tað hevur stóran týdning at fáa eina ávísa javnvág í maktbýtinum, sum lagt er upp til her, soleiðis at tað ikki er sum í dag, tá ið bara løgtingið í úrtíð kann upploysa seg sjálvt, meðan tað ikki kann upploysa landsstýrið, og landsstýrið kann ikki upploysa løgtingið. Eg haldi tvørturímóti, at tað er rætt at fáa ein maktjavnað, sum sigur tað, at løgtingið kann til eina og hvørja tíð koyra løgmann og harvið hansara landsstýrismenn frá, og at umsitingarvaldið aftur í móti hevur tað styrki mótvegis lóggávuvaldinum, at tað kann upploysa tingið og útskriva nýval.

Nú verður rættiliga stórur dentur lagdur á at gera greiðan skilnað millum lóggávuvaldið og umsitingarvaldið. Eg haldi meg hava skilt eisini í gjøgnum fjølmiðlarnar, at limir í teirri nevnd, sum hava gjørt hetta drúgva og góða álit, leggja sera stóran dent á nettupp hatta, at løgtingið er lóggávuvald og landsstýrið er umsitingarvald.

Kortini er tað ikki øðrvísi enn so, at lesa vit hesa lógina, og her samsvarar uppskotið frá landsstýrinum og uppskotið frá nevndini. Lesa vit 1. petti í § 1 í hesari lógini, so verða lóggávuvald og umsitingarvald longu blandað saman, tí í 1. petti í § 1 í hesi lóg verður sagt: Í yvirtiknum málum er lóggávuvaldið hjá løgtinginum og løgmanni í felag. Tað er jú løgtingið, sum er lóggávuvald, men løgmaður er fremsti leiðari fyri umsitingarvaldinum. So tað, sum hann sigur í hasari greinini í fyrsta setningi í hesari lóg, er, at tann fremsti umsitingarleiðarin hevur líka stórt lóggávuvald, sum løgtingið.

Nú rokni eg við, at hetta er gjørt av tí, at vit hava hesa serligu heimastýrisskipanina í Føroyum, og at vit hvørki hava kong ella drotning ella ein forseta. Høvdu vit havt eina skipan, ja, ella ein keisara kanska. Høvdu vit havt ein kong ella drotning ella keisara, so hevði helst staðið har, at í yvirtiknum málum er lóggávuvaldið hjá løgtinginum og so hjá einum av teimum persónunum, sum eg nevndi, hjá kongi ella drotning ella keisara ella forseta. Men tann serliga stýrisskipanin, sum vit hava, ella tann serliga heimastýrisskipanin, sum vit hava, hon ger, at tað er torført at finna analogiina í millum Føroyar og onnur lond, tí lesur man hetta soleiðis, sum tað stendur, so stendur, at løgtingið kann gera lógir, og tað stendur eisini seinni við 30 daga freistini, sum er nevnd seinni, at hesar lógir eru ikki galdandi uttan so, at løgmaður góðtekur tær. Og tað er jú ein beinleiðis samanblanding av lóggávuvaldi og umsitingarvaldi.

Eg veit ikki, um løgmaður kanska kann greiða tinginum eitt sindur gjøllari frá, hvørjir tankar liggja aftanfyri, men eg kann gott siga henni, at tað nyttar einki at lesa í viðmerkingunum, sum hon ger nú, tí tað havi eg gjørt, og tað stendur einki um tað har.

Man kundi kanska hugsað sær tann møguleikan at havt eitt dominions í staðin fyri eitt heimastýri, so hevði tað verið soleiðis, at ein løgtingslóg hevði ikki komið í gildi, fyrr enn danska drotningin hevur skrivað undir, eins og bretska drotningin skal skriva undir, áðrenn t.d. ein kanadisk lóg kemur í gildi. Ella man kundi hugsað sær tann møguleikan, at lóggávuvaldið skuldi ligið hjá løgtinginum, men at lógirnar vóru ikki galdandi, fyrr enn løgtingsformaðurin hevði lýst tær t.d., so var tað framvegis ein greiður skilnaður í millum lóggávuvald og umsitingarvald, men tað er tað ikki eftir hesum, tá ið lóggávuvaldið liggur hjá løgtinginum og løgmanni.

Harvið havi eg ikki sagt, at eg eri ímóti, at henda skipanin verður varðveitt, sum hevur verið síðani 1948, tí tað er kanska torført so leingi, sum vit hava galdandi heimastýrislóg, at gera tað øðrvísi, men eg loyvi mær at gera vart við fyri teirri nevnd, sum fer at viðgera tað, at har er ein samanblanding, sum annars gongur beint í móti prinsippinum í allari lógini frá 2. petti í § 1 og úteftir.

Viðvíkjandi § 6, har er at siga, at tað stendur í § 6 hetta, sum eg nevndi í áðni, at nú verður eitt javnari býti í maktini í millum løgtingið og umsitingina við tað, at løgtingið kann upploysa landsstýrið, og løgmaður, stendur her, kann upploysa tingið, tað stendur í § 6 í 2. stk., at løgtingið eins væl og løgmaður kunnu nær, ið verða skal, skriva út nýval.

Har eri eg eitt sindur ivasamur, eg havi eisini gjørt vart við tað, tá ið málið var til viðgerðar í landsstýrinum, um tað ikki er í so drastiskt at fara frá tí, at eingin uttan løgtingið kann upploysa seg sjálvt, og yvir til at ein persónur, kvinna ella maður, kann upploysa tingið. Nú hava vit verið so heppin í Føroyum, at vit hava ongantíð havt, og vit hava framvegis ikki, men vit kunnu altíð risikera at fáa ein ørvitisfisk av einum løgmanni, sum útskrivar val uttan nakra sakliga grund, og tað, haldi eg, er at fara eitt litið sindur ov langt, og eg kundi hugsað mær, at henda nevndin, tá ið hon viðger hetta mál, umhugsar møguleikan nettupp í hasari einu greinini, í staðin fyri at skriva, at løgmaður kann útskriva nýval, so at sett, at landsstýrið kann útskriva nýval, also at tað krevst ein meirilutasamtykt til í landsstýrinum fyri at útskriva nýval til løgtingið. Men hatta er so sjálvandi bara til umhugsunar.

Tað hevur verið nokk so nógv umrøtt hetta um minniluta ávirkanina í tinginum, har sum nevndin hevði skotið upp, at 2/5 av tinginum, eg haldi, tað gevur 13 tingmenn, kunnu krevja, at eitt tingmál verður útsett í 12, eg haldi yrkadagar, tað gevur nokk 18 dagar tilsamans, kann tað geva, um leygardagur og sunnudagur ikki verða roknaðir upp í yrkadagarnar, tað verður sunnudagur vælsaktans ikki, men í gjøgnum hetta her uppskotið frá nevndini framgongur eisini, at leygardagurin skal næstan roknast sum heilidagur eisini. At hesir 2/5 kunnu útseta 3. viðgerð av einum tingmáli í 18 dagar, tað dugi eg ikki ordiliga at síggja er serliga demokratiskt. Tað verður framført her, at demokratiið liggur nettupp í tí, at minnilutin sleppur at gera tað, at eitt mál verður útsett í 13 dagar, men eg havi aldri sæð tað demokratiska í tí, at avgerðin hjá einum minniluta vigar meir enn avgerðin hjá einum meiriluta. Tað haldi eg er ódemokratiskt. Tí tað, sum hendir við hesum, er, at um 13 tingmenn vilja hava eitt mál útsett í 18 dagar, meðan 19 tingmenn vilja hava tað samtykt um 2 dagar, so eru tað tó 13, sum fáa rætt, og teir 19, sum hava skeivt, og tað haldi eg ikki er serliga demokratiskt.

Viðv. regluni um fólkaatkvøðu so haldi eg eisini, at tað er rætt, at landsstýrið hevur skotið upp, at hon fellur burtur í hesi lógini, tí tá hon stendur í donsku grundlógini, sum víst verður til í álitinum frá nevndini, so var tað eitt kompromis, sum kom inn í føðingina av danska demokratiinum, har teir konservativu vildu tryggja seg í gjøgnum, at vinna minnilutanum í fólkatinginum ella ríkisdegnum, sum tað var tá, møguleika fyri at senda mál út til fólkaatkvøðu.

Sjálvsagt ber framvegis til at senda mál út til fólkaatkvøðu,og eg ivist ikki í, at tað verður gjørt av og á í heilt serligum førum, men so er tað meirilutin í løgtinginum, sum skal samtykkja, at málið fer til fólkaatkvøðu, og tað haldi eg eisini er rætt.

Síðani fari eg at biðja nevndina um at umhugsa tað, sum stendur í § 26 um, at ein lóg er komin í gildi, tá ið løgmaður hevur staðfest hana og kunngjørt hana innan 30 dagar. Tað er handa freistin har, sum eg hugsi um. Tað kundi nú gott hent seg, at tá ið løgmaður hevur umhugsað seg í 35 dagar, so vildi hann gjarna staðfest hesa lógina, sum hann annars hevur ivast í, men tá er ov seint, og so skal hon altso í gjøgnum tingið einaferð afturat og fáa 3 viðgerðir fyri at kunna verða kunngjørd.

Tað er møguligt, at tað er rætt at hava eina freist, so at ein lóg ikki kann liggja í 30 ár, tí man ikki veit um kanska tað 10. landsstýrið, sum kemur aftaná, fer at kunngera eina lóg, sum hevur verið samtykt, vit kunnu siga nú í 1964. Tað er helst rætt, at man hevur eina freist, men spurningurin er, um 30 dagar er tann rætta freistin.

So er tað hetta við, at man eisini lítur upp í hendurnar í § 27 á løgmanni at velja landsstýrismenn, og tað skal ikki staðfestast í tinginum yvirhøvur, at landsstýrismenninir eru valdir, tað er eisini ein spurningur, hvussu rætt hatta er.

Nú rokni eg við, sum onkur hevur ført fram, at tað verður eisini í framtíðini neyðugt at skipa samgongur í Føroyum, og tá rokni eg við, at rásarúmdin í praksis hjá løgmanni til at útnevna landsstýrismenn verður sera avmarkað, tí at teir flokkar, sum eru við í samgonguni, serliga teir flokkar, sum løgmaður sjálvur ikki umboðar, fara at treyta sær rætt til at peika á sínar egnu landsstýrismenn. Men tað er eisini ein prinsipiellur spurningur, um ikki løgtingið skal góðkenna tað, at ein landsstýrismaður er útnevndur.

So er tað hetta við eykajáttanunum, sum eg eisini haldi vera nakað strangt tað, at man skal í tingið við hvørjari einastu eykajáttan, uttan so er, at mett verður, at hon trokar serliga nógv á. Nú er tað fyrst og fremst ein spurningur um, hvør skal meta um tað, er tað landsstýrið ella er tað fíggjarnevndin, ella er tað bæði. Síðani er hin spurningurin, at um nú ein eykajáttan krevst upp á 5.000 kr., skal tað so gerast til eina løgtingslóg. Tað ber til í øðrum londum at hava tað álit frá løgtingsins síðu á fíggjarnevndini, at fíggjarnevndin kann góðkenna meirjáttanir. Tað er møguligt, at tað skal gerast heldur strangari, enn tað hevur verið, men tað aftur at fara so langt, at siga tað, at allar eykajáttanir skulu prinsipielt leggjast fyri tingið, áðrenn nakað sum helst skal brúkast, so eg fari at biðja nevndina eisini at umhugsa handa spurningin.

Nú nevndi eg í áðni henda skilnaðin millum umsitingarvald og lóggávuvald, sum roynt verður at gera púra greitt í hesari lógini burtursæð frá 1. petti í 1. §, men hetta sama endurtekur seg fyri so vítt í § 53, har sum tað verður sagt, at løgtingið velur millum løgtingsmenn eina uttanlandsnevnd við 7 limum, sum landsstýrið ráðførir seg við í spurningum, sum hava stóran uttanlands politiskan týdning. Somuleiðis skal landsstýrið ráðføra seg við hesa nevnd í samband við samráðingar við ríkismyndugleikarnar av stórum týdningi fyri viðurskiftini Føroya og Danmarkar ímillum. Har kann man kanska eisini seta spurnartekin við, um handa nevndin tá bara er ein løgtingsnevnd, ella um hon eisini er ein umsitingarnevnd, soleiðis sum vit kenna tað frá fyrr av.

Hóast hesi tingini, sum eg havi nevnt, og hóast eg havi biðið nevndina um at umhugsa nøkur mál, so má eg siga tað, at eg haldi, at hetta er eitt valaverk, sum nevndin hevur greitt úr hondum, also tann fakliga nevndin, og eg haldi eisini, at tær broytingar, sum landsstýrið hevur mælt til, eru rættar, eg haldi uttan undantak, eg kundi hugsað mær nakrar fleiri, tað er tað, sum eg havi nevnt, og tí fari eg at biðja løgtingið um at viðgera hetta málið við tí álvara, sum krevst, og eg vóni, at tað kemur aftur á tingborð innan rímiliga tíð, og at tað kann fáa eina breiða undirtøku í tinginum, so breiða sum yvirhøvur gjørligt, eftir sum hetta neyvan kann roknast sum eitt flokspolitiskt mál og heldur ikki sum eitt samgongumál, men sum eitt mál, ið viðkemur tí samlaða løgtinginum.

Marita Petersen (viðm.):

Harra formaður.

Tað var Finnbogi Ísakson, sum hevði viðmerking til tað, sum stendur í uppskotinum fra nevndini til § 1 um at í yvirtiknum málum, er lóggavuvaldið hjá løgtingið og løgmanni í felag, tað er fyri so vítt nakað rætt í ti, sum hann sigur, men hetta hevur samband við heimastýððrislógina, ti í heimastýrislógini, § 4, stendur tað, at heimastýrið hevur lóggávuvald og umboðsvald viðvikjandi teimum økjum, sum hoyra undir hetta stýrið, og tær av løgtinginum samtyktu og av landsstýrisformanninum staðfestu lógir verða nevndar løgtingslógir. Tað hevur nakað við tað at gera, tað er rætt, men fer man og hyggur eftir, hvat ið er, um vit søgdu tað, at hvat ger man so aðra staðni, so sæst tað, at í donsku grundlógini stendur tað í eini av teim fyrstu greinunum, eg haldi, at tað er § 3, at "den lovgivende magt er hos kongen og folketinget í forening", og tað betýðir í veruleikanum, og tað stendur eina ferð seinni í grundlógini, at eingin lóg fær gildi, eingin fólkatingslóg fær gildi, uttan at hon er undirskrivað av kongi, og tað betýðir í veruleikanum, at statsministarin og ella tí ministaranum, sum hevur ábyrgdina á ti økinum. So tað er fyri so vítt ein analogi til tað.

Tað triðja er tað, at um vit hugsaðu, at vit ikki høvdu hetta her, sum stóð soleiðis í heimastýrislógini, sum tað stendur her, men at tað kanska bara stóð tað, at lóggávuvaldið er hjá heimastýrinum og so einki meir, so havi eg tosað um hendan spurning við nevndarlimir eisini, og eg veit, at hesin spurningurin og hendan orðingin hevur verið nógv viðgjørd í nevndini, og tað kann so løgtingsnevndin eisini fáa teir inn aftur at greiða frá, og har er tað víst á, at neyðugt er at hava ein person, sum tú kanst hanga uppá, um man nu tosar um, hvør hevur ábyrgd, og hvør hevur eftirlit, tað má vera ein persónur, sum kann standa inni fyri og sum eisini hevur ábyrgd av, at tað eru lógirnar, sum fyrst eru samtyktar av løgtinginum, men eisini sum eru kunngjørdar, tær eru í samsvar við tær grundlógarreglurnar ella ta stýrisskipan, sum vit hava. Tað er ein av grundgevingunum hja nevndini.

Tordur J. Niclasen (uttanfl), viðm.

Harra formaður!

Tað er viðvikjandi spurninginum til § 38 um ta løgtingsmannanevnd, sum fær heimild at útpeika ein kanningarstjóra, haldi eg, hann kallast. Tað er rætt, at hendan nevndin, ella hesin kanningarstjórin, hetta snýr seg um eftirlit av landsstýrinum, tí kann ikki hetta koma í staðin fyri løgtingsins umboðsmann. Tað hevur verið sagt í viðmerkingunum fra nevndini, við formansins loyvi: "Skipanin kann sigast at vera eitt avmarka slag av løgtingsins umboðsmanni fyri hvørt málið sær."

Eg haldi ikki, at so er, tí her er tað avmarkað tilvirkisøkið hjá landsstýrinum, meðan løgtingsins umboðsmaður, har var møguleikin hjá tí vanliga borgaranum at hava ein møguleika fyri at klaga til ein óheftan stovn í umsitingini, og tað er harmiligt, soframt at man velur hesa skipanina í staðin fyri løgtingsins umboðsmann, og her kann nevndin eisini hava í huga, at løgtingið hevur samtykt við 19-0 atkvøðum at stovnseta løgtingsins umboðsmann.

Viðvikjandi § 15, sum Finnbogi Ísakson var inni á, at landsstýrið hevur tikið avgerð um, at um ikki tað skal vera møguligt hjá einum minniluta, eg haldi einum triðingi av løgtingsmonnunum, at útseta eitt mál í einar 18 dagar, so eri eg samdur, eg haldi, at tað er ein skilagóð avgerð hjá landsstýrðinum, netupp fyri at fyribyrgja tað, sum kann henda, tað sum Finnbogi Ísakson vísti á, og hin vegin heldur man tað vera í fínasta lagi, at ein løgtingsformaður situr alt valskeiðið, og næstformenninir sita eisini alt valskeiðið. Er man bangin fyri, at hesin minnilutin upp á 13 kann gera fortreð í tingarbeiðinum við at útseta mál 18 dagar, kann man ikki so av góðum grundum óttast fyri, at løgtingsformaðurin kundi funnið upp á tað sama, um tað er grundgevingin, sum verður brúkt, tí eigur man at hugsa um handan spurningin, og man eigur at vera konsekventur í teimum avgerðum, sum nú verða tiknar í nýggju stýðrisskipannarlógini, ikki bæði og. Takk fyri.

Finnbogi Arge (sb) viðm.

Landsstýrðismaðurin í fíggjarmálum var inni á § 1, sum sigur, við formannsins loyvi: "I yvirtiknum málum er lóggávuvaldið hjá løgtingi og løgmanni í felag. Útinnandi valdið er hjá landsstýrðinum, dómsvaldið er hjá dómsstólinum." Tað er einki løgið í tí, tað er í samsvar við tað, sum nevndin sigur, men Sambandsflokkurin heldur ikki, at handan lógin er góð nokk, ella handan greinin er nóg góð, tí vit vildu gjarna havt møguleikar fyri at gjørt avtalur við aðrar tjóðir, um tann føroyski búskapurin og tað føroyska samfelagið kemur í ta støðuna, at tað verður neyðugt. Vit halda, at man longu nú skal síggja til at hava ein ventil opnan, sum danskarar hava við § 20 í grundlógini. Hon sigur, við formansins loyvi um eg kann citera grundlógina: "Beføjelser, som efter denne grundlov tilkommer rigets myndigheder, kan ved lov í nærmere bestemte omfang overlades til mellemfolkelige myndigheder, der er oprettet til gensidig overenskomst med andre stater til fremme af mellemfolkeligt retsorden og samarbejde." Tað er væl soleiðis, at tað føroyska samfelagið fær eisini brúk fyri at fremja mellemfolkelig retsorden og samarbejde. Vit mugu ansa eftir, at vit ikki læsa okkum fastar soleiðis, at um vit skulu gera internationalar avtalur frameftir, nú hugsi eg um okkara marknaðarviðurskifti serliga, at so skulu vit til at broyta stýrisskipanarlógina fyri at kunna gera hesar avtalur, Also vit mugu hugsa um, at tað, sum okkara vinnuliv hevur brúk fyri, tað, sum okkara útflutningur hevur bruk fyri, vit mugu kunnu laga okkum skjótt til tey viðurskifti, sum eru neyðug, fyri at fólk kann eksistera í hesum samfelagnum, og tí forðar man fyri  við at læsa seg fastan í § 1. Ti skjýtur Sambandsflokkurin upp, at vit taka § 20 úr grundlógini uppí § 1 og útvíðka tað soleiðis, at vit hava ein ventil har, sum ger, at vit kunnu gera internationalar avtalur. Takk fyri.

Niels Pauli Danielsen (Kffff) viðm.

Harra formaður!

Tað er um tann møguleikan fyri, at ein minniluti kann krevja eitt mál sent út til fólkaatkvøðu, sum eg skilji, at Tjóðveldisflokkurin heldur ikki tekur undir við, og tað harmar meg eitt sindur, at tað bara verður skotið til viks við tí, at hetta var tað, ið teir tóku landstingið av í fimtiárunum, tí at mær vitandi eru tað onnur lond her í Europa, sum hava eina tílíka skipan, uppaftur greiðari skipan, t.d. Sveits, sum sendir nógv av sínum málum út til fólkaatkvøðu, so eg haldi, at hatta er ógvuliga óheppið, at vit ikki hava tikið tað við, at landsstýrið hevur slept hasum har, og eg kann ikki fáa meg sjálvan at trúgva tí, at nevndin, sum hevur sitið og gjørt hetta uppskotið, og sum hevur tað við um fólkaatkvøðu, at nevndin hevur tikið tað við, bara fyri at danska landstingið var avtikið. Tað er so langt síðani. Men høvdu tey havt tikið tað við, tí tað hevði riggað væl í Danmark, og at tað er nakað, sum er brúkt í øðrum londum. Persónliga kundi eg gott havt hugsa mær, at eitt mál, sum t.d. rúsdrekkalógin í sínari tíð varð send út til fólkaatkvøðu, tí at hon kom í gildi eftir eina fólkaatkvøðu í Føroyum og varð avtikin her á løgtingi av einum ógvuliga teprum meiriluta móti kanska ynskinum hjá fólki, eg veit ikki, í øllum førum vóru tað fleiri, sum ikki vóru so ógvuliga glað fyri tað.

Annars, so haldi eg, at tað er rætt, sum Finnbogi Ísakson vísti á, at í § 53, eg hevði ætlað at nevnt hatta har, uttanlandsnevndin, sum skal setast við 7 limum úr løgtinginum, og sum kemur at erstatta marknaðarnevndina hjá Hergeir Nielsen, eftir hvat eg skilji. Eg vil til allarseinast fregnast eftir spurninginum hjá mær um tað, sum Hergeir Nielsen segði, tá ið hann var frammi sum framsøgumaður hjá Tjóðveldisflokkinum, at undirgrundin verður avreidd til danir fyri lítið og lætt, sum alt bendir á. Hann er formaður í marknaðarnevndini, eg havi spurt, hvat er tað, sum bendir á, at tað verður gjørt nú. Landsstýrið og marknaðarnevndin, okkara uttanríkispolitiska nevnd, tá vit at svara eisini um hetta.

Jákup Lindenskov (jf) viðm.

Harra formaður!

Undir orðaskiftinum er tað ein setningur, sum hevur ofta verið nevndur, og tað er, um hetta álitið, hvussu frálíka væl úr hondum tað er greitt, og tað ljóðar jú gott. Helvtin av álitinum er uppaftur prentað av ymiskum lóggávum í øðrum londum, og tað er eisini útmerkað, og eg havi fingið nógv gott burturúr álitinum, tað havi eg, men at geva tí eitt ug+, tað veit eg ikki.

Nú var seinasti røðari inni á ymiskum í sambandi við fíggingina, hvussu vit skulu velja grannskoðarar og annað, eg veit ikki, hví man so ikki eisini skal gera, sum tað verður gjørt í øðrum londum, sum vit so ógvuliga fegin vilja sneiða hesa lógina til. Har er tað so, í hvussu so er í Danmark, at teir brúka grannskoðarar uttantings, og hevði tað ikki verið líka so gott, sjálvt um tað eru leikmenn. Men tað stendur næstan ikki eitt orð um, hvat kostnaðurin kann verða av einari broyttari lóggávu. Tað standa nakrir fáir setningar um, at tað verður helst nøkunlunda á sama støði, og helst verður kostnaðurin nøkunlunda so, sum hann er í dag samanlagt, vit vita einki um tað. Eg haldi, at nevndin, sum fær hetta málið til viðgerðar, eigur eisini at taka tann spurningin við.

Tað varð nevnt um góðkenning av eykajáttanum um fíggjarnevndarmál, har vil eg halda, at vit skulu fáa eitt heilt annað skil á, tí fíggjarnevndin hevur havt alt ov fríar hendur og tað vita vit, at alt ov nógv hevur gingið soleiðis sæð uttan um tingið, men fíggjarnevndin hevur kunna givið jattanir næstan í eyst og vest, uttan at vit vanligu tingmenn hava vita, ella hava kunna vitað fyrrenn langt aftaná, hvat ið tær eykajáttanir hava verið brúktar til.

At vit skulu hava nakrar broytingar í okkara stýrisskipannarviðurskiftum, tað er greitt, men eg haldi her eru nokk so nógv men í eisini, m.a. tað at vit heilt skulu umskipa, hvussu vit skulu atkvøða her í tinginum, at t.d. tveir ella ein tingmaður skulu kunna avgera, kanska, eitt týðandi mál, í hvussu so er fyri eitt ella annað øki. Eg haldi ikki, at tað er nakar størri vinningur, eg haldi tvørtur imóti.

Hergeir Nielsen (tf), viðm.

Harra formaður!

Undir framsøgu míni av hesum málið í morgun, nært eg við møguleikan fyri at hendan stjórnarskipanin, sum umrødd verður, hendan lógin, kundi lættliga víðkast, soleiðis at vit eisini fingu eina føroyska grundlóg, sum var grundarlagið undir lóggávuni fyri einum frælsum samfelag, sum tí føroyska, og at sjálvt lógaruppskotið er fyrireikað til tað sama. Í hesum sambandi nart eg við, hvat hendir undir verandi skipan. Sum eitt fjøtrað samfelag, so verður tað útnyttað eftir uppskriftini uppá vanligan hjálandapolitik, soleiðis at aðrir innheinta í árligum kontantum tað virðið, sum eg nevndi. Føroyar eru ávarðingarstøð og bumbumál fyri vesturheimin, og tað hava vit verið síðani 1953, ta ið vit vórðu innlimað í NATO, uttan at heimastýrið varð spurt eftir, og tað var greitt í stríð við heimastýrislógina, men ta søgdu danir, at hetta var samsvarandi eini lóg frá 1. april í 1896, so langt aftur leitaðu teir fyri at finna eina heimild fyri hesum her. Tað er hjálandaveldispolitikur av eini aðrari verð.

Síðani vísti eg á, at við einum frælsum Føroyum, so høvdu vit havt samráðingarheimild við onnur lond, sum eitthvørt annað frælst land hevur, og at vit tá kundu samráðst um komandi kapitaliseraðu virðini, sum koma úr undirgrundini, í staðin fyri, sum mangt bendir á, at vit nú fara at avreiða hesi fyri lítið og lætt í komandi framtið, alt eftir hvør situr við valdið í hesum landi. Hetta hevur, eftir ti eg skilji, sett ein skelk í Niels Paula Danielsen, formannin fyri Kristiliga fólkaflokkin, og hann leggur hetta út, sum um tað er marknaðarnevndin, har eg eri formaður, sum saman við landsstðrinum veit nakað serligt nýtt í hesum máli, men so er ikki. Málið er ikki viðgjørt har í ljósinum í hesum her, sum soleiðis, ikki nu nýligani, men tað er tað, sum liggur í kortunum í teimum avtalum, sum vórðu gjørdar, tá ið undirgrundin varð avhendað, tá skuldi donsk áhugamál hava fyrsta rætt, fram um føroysk, enntá, um tey vóru annars kappingarfør, og aðrar bindingar eru komnar í samband við lániavtalur seinni. Ein og hvør, sum veit, hvussu tað danska samfelagið er skrúva saman, hvar Den Danske Bank situr aftanfyri, stýrir kanska finanstilsýninum, sum saman stýra stjórnini, og aftanfyri tey situr so aftur Mærsk, sum situr á teirri donsku oljuvinnuni. Hann veit, at áhugamálini fyri Føroyum har niðuri eru kolusal, eitt tað seinasta sum hendi, tað var at Den Danske Bank keypti Fiskasøluna nú um dagarnar, og hvat ið fer at henda víðari fram, tað kann man bara óttast fyri, men tann størsta og sterkasta mótvektin móti tílíkum, at vit missa okkara virðir av hondum, tað er, at vit hava eitt frælst samfelag, sum kann samráðast allar vegir og ikki bara hava eina adressu, og hon gongur niður til Keypmannahavnar.

Finnbogi Isakson, landsstðrismaður, (endal. viðm.)

Harra formaður!

Nú blivu tað fleiri viðmerkingar til tey fáu orðini, eg segði, enn eg hevði roknað við. Eg skal ikki fara at leingja  um orðaskiftið við at gera viðmerkingar til alt, men kortini má eg svara til tað, sum Finnbogi Arge úr Sambandsflokkinum førdi fram sum atfinning imóti § 1 í hesum lógaruppskotinum, at har eru vit diamitralt mótsettir í uppfatan. Eg haldi, at kanska er tað tann størsta dygdin í hesum lógaruppskotinum, at hon í § 1 tryggjar, at um hetta løgting einaferð verður so illa manna, at ein meiriluti fæst fyri at innlima Føroyar í ES, so skal eitt annað løgting góðkenna tað, áðrenn tað kemur í gildi. Tað er tað, sum liggur í hesari paragraffini í lógini, nevniliga tað, at Føroyar kunnu ikki limast inn í ES og harvið lata yvirvaldsrætt fra løgtinginum, uttan so, at stýrisskipanarlógin verður broytt av tveimum løgtinum, við einum løgtingsvali ímillum. Tað haldi eg, sæð frá okkum í Tjóðveldisflokkinum í hvussu so er, vera tað mest týðandi og bestu broytingina, sum verður framd í stýrisskipanini í hesum umfari.

Annars so kundi eg hugsa mær eisini at gjørt vart við, antin fyri teirri nevnd, sum fær hetta málið til viðgerðar, ella fyri rættarnevndini hjá løgtinginum, um at hyggja uppá § 3, sum er um valrætt til løgtingið, og hvør hevur valbæri, í § 3 og 4, og í tí sambandinum umhugsa støðuna hjá okkara útlagnu landsmonnum, sum nú fyri fyrstu ferð fáa valrætt til løgtingið, nevniliga teimum útisetum, sum lesa burtur í øðrum londum, tí hjá teimum er tað soleiðis, at teir hava atkvøðurætt, og tí stendur vælsaktans eisini nú í § 3, at teir skulu vera heimahoyrandi í Føroyum, tað stendur ikki, at teir skulu vera búsitandi, men teir skulu vera heimahoyrandi í Føroyum, tí teir hava valrætt, men eftir teirri lógini, sum er galdandi fyri teir, eru teir ikki valbærir, og tað er kanska eitt sindur ivasamt prinsippielt at hava gjørt mun á tí, hvør ið hevur valrætt í einum samfelag, og hvør er valbærur. Vit hava t.d. í Føroyum havt ein fólkatingsmann, sum varð valdur í Føroyum, men búði í Danmark, so eg veit ikki, hví man ikki í nøkur ár hava ein løgtingsmann, sum er valdur, meðan hann lesur niðri í Keypmannahavn ella Århus ella Ålborg, og fungerar sum løgtingsmaður her og fyri tann skyld ella hevur møguleikan til tað.

Við Tord Niclasen má eg siga tað, at tá ið hann illteinkir ein løgtingsformann fyri at draga málini út, so haldi eg, at tað er heilt burturvið, tí ein løgtingsformaður kennir altíð sína skyldu og fær løgtingsmálini avgreidd so skjótt, sum til ber, tað ivist eg ikki í.

Marita Petersen, løgmaður:

Harra formaður!

Tað var kanska okkurt, sum eg hevði ætlað mær at siga fyrru ferð, sum eg ikki segði, eg skal gera stutt av. Tað er rætt, at ein av teimum stóru broytingunum við hesum uppskotinum, er, at tað her verður broytt fra at fara frá einum kollegialum landsstýri yvir til eina ráðharraskipan, og tað hevur verið tosað nokk so nógv um, um tað er rætt at gera í Føroyum, um tað ber til ella ei. Um so er, at vit hyggja eftir, hvussu ber tað til, at vit hava fingið ta gomlu, also ta skipanina, sum vit hava nú, so er tað øgiliga týðiligt, at hon eisini er søguliga grundað, við tað at tú hevur havt eitt amtsráð ella í summum førum líkist tað einum kommunustýri, og tað er ta skipanina, sum tú førir víðari, og fyri at vit kunnu menna okkum, uttan at tann demokratiska skipanin mennir okkum, so verður neyðugt, at vit fara yvir til eina ráðharraskipan. Hvussu nógv, ið skal leggjast út til tann einstaka ráðharran ella landsstýrismannin, sum tað eitur her, sum tað er rætt eisini, haldi eg, at tað skal halda fram at eita, tað kann so vurderast, og vit kunnu ið hvussu er siga tað, at ein av teimum broytingunum, sum landsstýrið hevur gjørt í mun til uppskotið frá nevndini, er, at landsstýrið hevur ásett, at øll mál, sum skulu leggjast fyri løgtingið og fyri figgjarnevndina, skulu verða løgd fyri ein løgtingsfund, t.v.s. at man hevur tryggjað sær, at landsstýrið sum so kennir, hvørji mál koma fra landsstýrinum, og fara vit at hyggja eftir teimum londunum, sum hava ráðharraskipanir, so er tað í nógvum av teimum, har sum øgiliga nógvar avgerðir verða tiknar í felag, ella sum man sigur, at man veit av hvørjum øðrum, havi eg skilt, at í Svøríki er tað vist nokk ein øgiliga stórur partur av tí, sum verður viðgjørt, saman, og hevur tú eitt landsstýri ella ein samgongu, sum er stjórn, so verður jú neyðugt at tryggja sær, at tú hevur politiskan meiriluta fyri tí, og tí er øgiliga týdningarmikið alla tíðina, tá ið tað verður tosað um, hvørjir møguleikar ella hvat mandat hevur løgmaður sambært hesm lógaruppskoti og løgtingsformaðurin o.s.fr., so skal man minnast til alla tíðina, at teir hava ikki, hesir personar hava ikki meira mandat ella meira vald enn tann politiska styrkin, sum er aftanfyri hjá teimum, tí verður sjálvsagt neyðugt alla tíðina at tryggja sær, at tað, sum tú gert, hevur tú politiska trygd aftanfyri, ið hvussu so er, ikki meiriluta ímóti tær.

Tað verður so tosað um, at tað skal verða so dýrt hjá okkum, hvat fer hetta at kosta at fara yvir til eina slíka skipan. Tað er rætt nokk, tað er kanska tann veikasti parturin av hesum málinum, tað er ein meting av, hvør kostnaðurin verður av at fara yvir til eina ráðharraskipan, ella í heilatikið at broyta stýrisskipan, men tað er eingin ivi um tað, at um vit ikki fyrst taka hetta húsið, sum vit sita í her, hendan stovnin, sum eitur Føroya Løgting, so er heilt vist, at fyri at vit skulu veruliga geva løgtingsmonnunum møguleika, góðar arbeiðsmøguleikar, so mást tú styrkja um umsitingina av løgtinginum, og tí hjálp og tí vegleiðing, sum løgtingsmenn hava brúk fyri. Tað haldi eg, at løgtingsmenn eiga at hava í huga.

Viðvíkjandi sjálvari ráðharraskipanini, kostnaðinum av henni, eri eg ikki øgiliga bangin fyri, at hon má kosta meira enn tað, sum umsitingin kostar í dag. Nakað annað er tað, at vit hava eina ov lítla umsiting til øll tey nógvu málini, ið vit hava at umsita. Tað er so nakað annað. Men sjálv umsitingin sum so, sjálvt um tú býtir tað upp í ráðharrastovnar, tað behøvist í sjálvum sær ikki at kosta eitt oyra meira at gera í dag. Tú skalt bara skipa arbeiðið upp á ein annan máta, vit hava nógvar stovnar, sum liggja, um teir ikki liggja inni á landsskrivstovuni, so liggja teir umkring undir teimum ymisku økjunum, og tað er at brúka teir, og tað er at koma burtur frá tí, at vit endiliga altíð skulu gera sum í teimum londunum, har sum tað búgva 45 ella 450 milliónir, at vit, sum búgva her, 45 - 46 túsund fólk, at vit skulu hava akkurat tað sama, vit skulu hava departementir og direktoratir og institutionir niðri undir, tað er sjálvt eitt land sum Danmark, sum er stórt í mun til okkum, har meinar man, at umsitingin á nógvum økjum er ov lítil til at hava fleiri løg, t.v.s at man hevur flatað umsitingina út, so tú leggur direktoratir og departementir saman, og tað ber eisini til her at gera tað, so tað eri eg ikki so bangin fyri, men tað krevur eina umlegging og eina styrking av allari teirri almennu umsitingini í heilatikið.

So var tað Finnbogi Ísakson, sum nevndi til síðst spurningin um valrætt og valbæri. Har haldi eg, at tað er rætt at gera vart við, at tær reglurnar, sum vit hava, tær siga, hvør, ið hevur valrætt og valbæri í sambært, tað er vist nokk í vallógini, tað stendur. Tað, sum er gjørt mótvegis teimum fólkunum, sum eru uttanlands undir útbúgving, tað er, at man hevur sagt, at man ger eina serliga reglu fyri tykkum, sum gevur tykkum valrætt, t.v.s. at man hevur víðkað um tey rættindini, sum teir borgararnir hava, sum noyðast ar fara uttanlands. Um so er, at teir eisini skulu hava valbæri, tað kann so diskuterast, ið hvussu so er, kann man siga, at um tað verður soleiðis í framtíðini, at tingmaður hevur so mikið stóra arbeiðsbyrðu, at hann bara skal vera tingmaður, so ber ikki serliga væl til, at búgva í Århus ella í København ella onkra aðra staðni, so mást tú verða her til arbeiðis, so tað vil forbjóða seg sjálvt. Men eg vil eina ferð enn takka fyri ta viðgerðina, sum hevur verið her í dag, og tað er, rokni eg eisini við, út frá tí, sum er sagt her, at tað eydnast okkum at fáa eitt stýrisskipanaruppskot eina stýrisskipanarlóg, eina nýggja fyri Føroyar, sum kann verða ein styrki av okkara demokratii, ein trygging av rættinum hjá borgaranum og eina, gjørt upp á ein sovorðnan máta, at tað eisini ber til hjá hesum lítla samfelagnum at bera tær útreiðslur, sum eru í sambandi við eitt stýri her í landinum. Takk fyri.

Tordur J. Niclasen, (uttanfl.) (viðm).

Harra formaður!

Eg ætlaði ikki at biðja um viðmerking, men eg haldi at tað, sum Finnbogi Ísakson førdi fram, tað hevur eina viðmerking uppiborna.Tað, sum eg førdi fram viðv. løgtingsformanninum, soleiðis sum § 9 í uppskotinum sigur, tað er, at har verður sagt at løgtingsformaðurin hann situr alt valskeiðið, og tað sama ger næstformaðurin, eg haldi at hatta eigur nevndin at umhugsa, serliga tá ið ein samgongumaður fyri og annar eftir og eitt landsstýrisfólk og annað eftir, bæði løgmaður og Finnbogi Ísakson hava víst til, at § 15 í lógini er broytt soleiðis, at tað ikki skal bera til hjá einum minniluta hjá 13 løgtingsmonnum at útseta viðgerðina av einum máli í 18 dagar. Meinar man, at tann vandin er til staðar, at hesir 13 fara at útseta hana í 18 dagar ferð aftana ferð og tí hevur gjørt hasa broytingina, so eigur man eisini at spyrja seg sjálvan, um ikki vandin er fyri, at ein løgtingsformaður, sum skal sita eitt heilt valskeið, eisini kann, um so skal verða, hála út mál og annars gera ymiskt, sum kann seinka einum máli, serliga um avarðandi løgtingsformaður situr í andstøðu.Tað er hasin spurningurin, eg vil hava avkláraðan, og eg meini, man eigur at verða meiri konsekventur í tí, sum man samtykkir, tá man serliga brúkar eina meginreglu sum fyrimynd, vísandi til § 15.

Finnbogi Ísakson, landsstýrismaður (tf) (viðm.)

Harra formaður!

Eg haldi ikki, tað ber til, nú skal eg ikki siga, at eg haldi tað einasta rætta verða at velja løgtingsformannin fyri 4 ár og næstformenn, tað er spurningur, sum nevndin eisini kann viðgera, tað stendur opið fyri mítt viðkomandi.

Eg haldi ikki, tað rættiliga ber til, sum Tordur J. Niclasen ger við at samanbera andstøðuna á tingi við løgtingsformannin, tað er ikki akkurát tað sama, tað er ein royndur lutur bæði í hesum tinginum og í øðrum tingum, lóggavutingum, at ein andstøða roynir at leggja fót fyri eina samgongu.

Kann ein andstøða við 13 tingmonnum út av 32 fáa útsett t.d. eitt týðandi mál, so tað kemur einari samgongu sera illa við,so hevur hon eitt ov vítt spæl til at leggja fót fyri arbeiðið hjá eini samgongu.

Harafturímóti er løgtingsformaðurin formaður fyri eitt samlað ting, um hann er í einum flokki, sum er í samgongu, ella í einum flokki, sum er í andstøðu, so gangi eg út frá, at tann persónurin, sum hevur tað tygnarliga starv at verða løgtingsformaður, fer ikki at leggja fót fyri nakrari samgongu við at draga mál út, men at hann ger sitt arbeiði eftir bestu sannføring soleiðis, at tingarbeiðið glíður so væl sum gjørlig.

Tað er møguligt, at Tordur Niclasen framvegis heldur, at eingin munur er á einum vanligum andstøðu tingmanni sum honum og einum løgtingsformanni sum Lassa Klein, sum, sjálvt um hann hevði sitið í andstøðu í dag, uttan iva hevði røkt sítt starv eftir bestu sannføring og so væl sum gjørligt. Hvat ið eg ivist í, at Tordur Niclasen altíð ger.

Við Maritu Petersen, løgmann, havi eg hug til at siga viðvíkjandi útisetunum, at sjálvsagt kann tað virka undarligt at búgva í København, Århus ella Ålborg, ella hvar ið tað er, og verða løgtingsmaður í Føroyum, burtursæð frá tí, at man má koma heim at ganga skrúðgongu á ólavsøku sum løgtingsmaður. Eg haldi, at hon eins og tingið eigur at umhugsa tann møguleikan, sum kann uppstanda, at ein, sum næstan er liðugur at lesa, tá ið løgtingsval er, men er uttanlands og búsettur har, hann hevur rætt til at velja, men hann má bíða í 4 ár við at hava møguleikan fyri at koma inn á ting, tí hann er ikki heilt liðugur at lesa, tað er spurningur, um man ikki eigur at geva hasum fólkunum ein møguleika fyri at hava valbæri eisini, og so seta reglur fyri, hvussu leingi tey kunnu hava lisið o.s.fr., tað er vist galdandi frammanundan í lógini um valrætt.

Eg dugi ikki at síggja tað hættisliga í at valt ein student inn á ting, sum kanska ikki hevði kunnað møtt fyrr enn um eitt ár, men tað gerst ikki við.

Tordur J. Niclasen (uttanf.) (viðm.)

Harra formaður!

Tað skal verða heilt stutt. Eg veit ikki, hvussu seriøst eg skal taka Finnboga Ísakson, nú gjørdi hann spurning millum Lassa Klein og Tordur Niclasen og setti personarnar upp ímóti hvørjum øðrum.

Tað, sum eg vísti til har, tað vóru tær grundgevingarnar, sum landsstýrið brúkar í § 15, og so spurningurin, hvørt man skal hava ein løgtingsformann sum skal sita eitt heilt valskeið ella ikki, Tað var tað, tað snúði seg um.

Formaðurin, Lasse Klein (Sj)

Orðaskiftið er endað.